Μπαίνοντας σε μια σχέση η έννοια του συμβιβασμού και των αμοιβαίων υποχωρήσεων αποτελούν κλειδιά στη συμβίωση και στην ανάπτυξη μιας υγιούς και ελπιδοφόρας σχέσης. Η ικανότητά μας να δινόμαστε στον άλλον, να επενδύουμε συναισθηματικά και να του επιτρέπουμε να αποτελεί μέρος της ζωής μας είναι επίσης αναγκαία. Η σκέψη «δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα» έχει περάσει από το μυαλό του κάθε ερωτευμένου. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που πραγματικά δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τον άλλο, φτάνοντας συχνά στα όρια της υπερβολής σε μια προσπάθεια να κρατήσουν τη σχέση και το σύντροφο παρόντες στη ζωή τους, ανεξαρτήτως κόστους και συνεπειών.
Τι συμβαίνει στις περιπτώσεις εκείνες που ο
ένας σύντροφος είναι απόλυτα εξαρτημένος, δεν μπορεί να αντιληφθεί τον εαυτό του
χωρίς τον άλλον, θυσιάζεται για την ευχαρίστηση του συντρόφου απαιτώντας
ανάλογες συμπεριφορές, πνίγοντας και καταδυναστεύοντας την ανάγκη του άλλου για
ανεξαρτησία;
ΠΡΟΤΙΜΑ ΤΗΝ ΚΑΚΗ ΣΧΕΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ
Το εξαρτημένο άτομο τρομοκρατείται με τη σκέψη να μείνει μόνο του, επομένως
οποιαδήποτε σχέση είναι καλύτερη από τη μοναξιά, ακόμα και αν πρόκειται για
κακή σχέση. Με άλλα λόγια ο σύντροφος δεν επιλέγεται με βάση αυτά που δύναται
να προσφέρει και την ανιδιοτελή αγάπη, αλλά μέσα από την ανάγκη του ατόμου να
καλύψει τα κενά του. Δυσκολεύεται να εμπιστευτεί τους άλλους με αποτέλεσμα να
αμφιβάλει για την πίστη και την εντιμότητα του συντρόφου, ενεργώντας συνεχώς με
σύμβουλο το φόβο της εγκατάλειψης. Προθυμοποιείται να κάνει πράγματα για τον
άλλον ακόμα και αν του είναι δυσάρεστα ενώ εμφανίζει μεγάλη δυσκολία να θέσει
όρια στην εκμετάλλευση και τις κακοποιητικές συμπεριφορές. Εξαιτίας της μεγάλης
ανάγκης του για επιβεβαίωση, νιώθει συχνά ότι δεν εκτιμάται ο ίδιος ή η
προσφορά του. Ο μη εξαρτημένος σύντροφος ακόμα και αν είναι δοσμένος στη σχέση,
συχνά κουράζεται από την έλλειψη βοήθειας του άλλου, τη συνεχή ανάγκη του για
επιβεβαίωση, τη ζηλότυπη συμπεριφορά, τις σκηνές. Στην αρχή της σχέσης όλες
αυτές οι υπερβολές μπορεί να φαντάζουν γλυκές και χαριτωμένες, όταν όμως αυτό
ενταθεί, γίνει ρουτίνα και καθημερινότητα παύει και να ελκύει.
Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΖΗΛΙΑ
Ένα σημαντικό κεφάλαιο στις σχέσεις εξάρτησης είναι συνήθως και η ζήλια. Ο
εξαρτημένος σύντροφος εφόσον επιζητά την αμέριστη προσοχή και τη συνεχή
παρουσία του άλλου, συχνά καταλήγει να ζηλεύει παθολογικά. Οι ζηλοτυπικές
συμπεριφορές είναι παράλογες, ακραίες και έντονες. Το άτομο παύει να στηρίζεται
σε πραγματικά γεγονότα και αρχίζει να ερμηνεύει την πραγματικότητα μέσα από το
πρίσμα των δικών του (συνήθως λανθασμένων) πεποιθήσεων. Κατατρέχεται από τον
εμμονικό φόβο πως ο σύντροφός του τον απατά, θα τον αφήσει, τον κοροϊδεύει, του
λέει ψέματα. Η μόνιμη αμφισβήτηση της αφοσίωσης και των συναισθημάτων του
συντρόφου, οδηγεί σε κινήσεις απελπισίας. Ο εξαρτημένος σύντροφος αρχίζει να
ψάχνει το κινητό και τις τσέπες του συντρόφου για αποδεικτικά στοιχεία, κάνει
συνεχόμενα τηλεφωνήματα για να διαπιστώσει πού βρίσκεται και αιφνίδιες
εμφανίσεις για να τον «πιάσει στα πράσα», «ψαρεύει» τους φίλους του, ελέγχει τα
λεπτά που άργησε να γυρίσει από τη δουλειά, κατηγορεί πως «ήσουν με
άλλην/άλλον», παρακολουθήσεις και άλλα πολλά ευφάνταστα. Πριν το καταλάβει, το
άτομο, έχει κυριευτεί σε τέτοιο βαθμό από την εμμονική του ζήλια, που πλέον οι
σκέψεις και οι πράξεις του περιστρέφονται γύρω από την υποτιθέμενη απιστία. Ακόμα
και όταν οι «αποδείξεις» που έχει, καταρρέουν η μια μετά την άλλην, δεν ακούει
τη φωνή της λογικής. Αντίθετα, το εκλαμβάνει ως επιβεβαίωση πως όχι μόνο τον
απατά ο σύντροφός του αλλά και καταφέρνει να κρύβεται αριστοτεχνικά. Όσο
προσπαθεί ο σύντροφος να επιβεβαιώσει την πίστη του τόσο τροφοδοτεί τις υποψίες
του εξαρτημένου. Αν συμπεριφερθεί γλυκά και τρυφερά το κάνει για να του
«ρίξει στάχτη στα μάτια». Αν αντιδράσει με θυμό ή αν αδιαφορήσει, το
χρησιμοποιεί σαν άλλη μια απόδειξη της απιστίας του. Η παθολογική ζήλια
πυροδοτεί έντονα συναισθήματα φόβου, θυμού, ανασφάλειας και εκδίκησης, βάζοντας
τον εξαρτημένο σε ένα φαύλο κύκλο, όπου η ανασφάλεια πυροδοτεί τη ζήλια και η
ζήλια δημιουργεί ακόμα εντονότερα συναισθήματα ανασφάλειας.
Θα πρέπει να διευκρινίσουμε πως στις σχέσεις εξάρτησης η ζήλια δεν
περιορίζεται στο φόβο της απάτης. Στρέφεται και απέναντι σε φίλους, οικογένεια,
κοινωνικό περίγυρο, χόμπι και ενδιαφέροντα. Το εξαρτημένο άτομο αντιδρά
απέναντι σε οποιοδήποτε άτομο ή κατάσταση «κλέβει» την προσοχή ή το χρόνο του
συντρόφου. Οι σκηνές αφορούν συχνά φρασεολογία όπως «πάλι με τους φίλους σου θα
βγεις;», «εμένα πότε θα με δεις;», «αν με αγαπούσες θα ήθελες να είσαι μόνο
μαζί μου», «αν με αγαπούσες δεν θα περνούσες καλά χωρίς εμένα…».
ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ
Φυσικά μέσα από την εξαρτητική σχέση δεν ταλαιπωρείται μόνο ο άλλος. Και ο
ίδιος ο εξαρτημένος υποφέρει. Εξαντλείται μέσα από την υπερπροσπάθεια να
προλάβει τις ανάγκες του άλλου πριν εκείνος τις εκφράσει. Οι προσδοκίες του
ματαιώνονται καθημερινά, μπορεί να κακοποιείται στη σχέση ψυχολογικά ή σωματικά
και είναι πολύ εύκολα εκμεταλλεύσιμος και χειραγωγήσιμος. Φράσεις όπως «εάν δεν
κάνεις αυτό θα φύγω», ακούγονται συχνά στις σχέσεις αυτές και ο εξαρτημένος
κάθε φορά υποκύπτει για να μην αντιμετωπίσει την απώλεια. Η συναισθηματική
ικανοποίηση, η χαρά και η πληρότητα είναι συναισθήματα που δεν εξαρτώνται από
το ίδιο το άτομο αλλά από τη συμπεριφορά του άλλου, ενώ ποτέ δεν νιώθει πως
έχει τον έλεγχο της ζωής του. Το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα είναι πως ο
εξαρτημένος χάνει την ελευθερία του, την ελευθερία να επιλέγει ποιον θα αγαπά
αλλά και την ελευθερία να φύγει. Παγιδευμένο στο φαύλο κύκλο της απογοήτευσης
το άτομο αυτό γίνεται όλο και πιο κτητικό, πιεστικό και αβοήθητο, κουράζει και
απωθεί. Τελικά, σε μια μορφή αυτοεκπληρούμενης προφητείας, προκαλεί ακριβώς
αυτό που προσπαθούσε να αποφύγει, την απώλεια.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ
Το οξύμωρο εδώ έγκειται στο γεγονός πως το εξαρτημένο άτομο αναζητά την
απόλυτη, ουτοπική και άνευ όρων αγάπη από το σύντροφό του όταν το ίδιο αδυνατεί
να αγαπήσει τον εαυτό του, ενώ παράλληλα δεν μπορεί και να προσφέρει την ίδια
αγάπη στους άλλους. Η σχέση εξάρτησης όπως και κάθε άλλη εξάρτηση έχει
συνέπειες και κόστος. Η σχέση νοσεί, ο σύντροφος ασφυκτιεί ή εκμεταλλεύεται, η
προσωπική ελευθερία, η υγεία, η ευτυχία, οι φίλοι και η οικογένεια θυσιάζονται
στη βωμό του εξαρτημένου έρωτα και της εμμονικής αναζήτησης για επιβεβαίωση
μέσα από τους άλλους.
Θέκλα Βασιλείου, ψυχολόγος
Ιατρικό Κέντρο Σεξουαλικής Υγείας Θάνου Ασκητή
Περιοδικό Life, Τεύχος 57
