Είναι γενικά αποδεκτό ότι σε
μια εποχή όπου οι αλλαγές είναι ραγδαίες, τόσο σε οικονομικό όσο και σε
κοινωνικό επίπεδο, τα επίπεδα του στρες ολοένα και αυξάνουν. Δυστυχώς, από μια
τέτοια κατάσταση δεν θα μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστα και τα παιδιά, τα
οποία φαίνεται να αποτελούν μία ομάδα ιδιαίτερα ευπαθή και ευαίσθητη στο να
εμφανίσει τις αρνητικές επιπτώσεις του στρες.
Τι ακριβώς όμως είναι το στρες; Η αλήθεια είναι πως ένας και μόνο ορισμός θα ήταν δύσκολος καθώς το στρες περιλαμβάνει μια μεγάλη σειρά από αντιδράσεις του οργανισμού τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο.
Ωστόσο, ο πιο συχνά
χρησιμοποιούμενος ορισμός του στρες είναι αυτός που έχει διατυπωθεί από τον Lazarus και τους συνεργάτες του και αναφέρει ότι το στρες
προκαλείται μέσω των διαδικασιών αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων και του
περιβάλλοντός του. Κατ’ επέκταση, όταν το άτομο νιώθει ότι οι διαθέσιμοι πόροι
του δεν επαρκούν προκειμένου να αντεπεξέλθει στις εκάστοτε απαιτήσεις του
περιβάλλοντός του, αρχίζει να βιώνει έντονο στρες.
Φαίνεται πως τα παιδιά κάθε
ηλικίας είναι δυνατόν να βιώσουν στρες, αλλά ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν σε
αυτό έχει να κάνει με την ηλικία, την ιδιοσυγκρασία τους, καθώς και με το
οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν.
Τα αίτια, λοιπόν, του
παιδικού στρες θα μπορούσαμε να τα χωρίσουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Η
πρώτη, έχει να κάνει με το στρες που προκύπτει λόγω της μετάβασης του παιδιού
σε ένα επόμενο στάδιο ανάπτυξης. Το βάδισμα, η εκπαίδευση στην χρήση της
τουαλέτας, η κοινωνικοποίηση στα πλαίσια του σχολείου είναι μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα
πηγών άγχους. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για το παραγωγικό στρες που
βοηθά το παιδί να προχωρήσει προς τον δρόμο της αυτονομίας και της
ανεξαρτητοποίησης. Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται περισσότερο στο στρες που
προκαλείται από διάφορα γεγονότα ζωής τα οποία αποσυντονίζουν το παιδί, όπως:
Διαζύγιο. Όταν οι γονείς
χωρίζουν ή ακόμα και όταν οι διαμάχες ανάμεσα στο ζευγάρι είναι καθημερινή
υπόθεση, το παιδί παύει να νιώθει ασφάλεια, με αποτέλεσμα να κυριαρχούν το
αίσθημα του φόβου και ο κίνδυνος της μοναξιάς
Μετακόμιση. Τα παιδιά τα
οποία χρειάζεται να απομακρυνθούν από τη γειτονιά τους, το σχολείο τους ή
γενικότερα από κάποια ομάδα φίλων συχνά βιώνουν έντονη ανασφάλεια, σύγχυση,
αλλά και φόβο
Πένθος. Τις περισσότερες
φορές, τα παιδιά δυσκολεύονται να διαχειριστούν την απώλεια είτε αυτή έχει να
κάνει με κάποιο μέλος της οικογένειας, είτε με κάποιο φιλικό πρόσωπο, είτε
ακόμα και με ένα αγαπημένο κατοικίδιο. Είναι πιθανό να δημιουργηθεί η πεποίθηση
στο παιδί ότι με κάποιο τρόπο ευθύνεται το ίδιο για τον θάνατο του αγαπημένου
του προσώπου, με αποτέλεσμα να διακατέχεται από ενοχές και έντονο στρες
Πιεσμένο πρόγραμμα
δραστηριοτήτων. Όταν το παιδί νιώθει ότι έχει μόνο υποχρεώσεις και τρέχει
κυριολεκτικά από το σχολείο στο φροντιστήριο, από το φροντιστήριο στο
κολυμβητήριο, στο ωδείο, στις ξένες γλώσσες κτλ, δίχως να έχει χρόνο για
ξεκούραση και παιχνίδι, τότε είναι πιθανό να κάνουν την εμφάνισή τους
συναισθήματα άγχους και υπερέντασης
Πίεση από την ομάδα των
συνομηλίκων. Τα παιδιά έχουν την τάση να επηρεάζονται από τις συμπεριφορές των
συνομηλίκων τους και να κάνουν τα πάντα προκειμένου να μοιάσουν όλο και
περισσότερο σε αυτούς. Όταν βλέπουν ότι δεν τα καταφέρνουν, αγχώνονται και
βιώνουν μεγάλη πίεση και απογοήτευση
Ιδιαίτερα σημαντικός κρίνεται
και ο ρόλος των γονέων. Φαίνεται πως όταν οι γονείς θέτουν υπερβολικά υψηλούς
στόχους στο παιδί, του προκαλούν έντονο στρες και αγωνία καθώς φοβάται μια
πιθανή απόρριψη εκ μέρους τους στην περίπτωση που δεν τα καταφέρει να
ανταποκριθεί επάξια στις προσδοκίες τους. Επιπλέον, ειδικά στις μέρες μας με το
σύννεφο της οικονομικής αστάθειας να μαυρίζει τη ζωή μας, οι γονείς καλό θα
ήταν να είναι ιδιαίτερα προσεχτικοί στον τρόπο με τον οποίο συζητούν τέτοια
θέματα όταν τα παιδιά είναι κοντά, γιατί είναι πιθανό να τους «φορτώσουν»
τελικά τις ανησυχίες τους, με αποτέλεσμα να τους προκαλέσουν άγχος για τα δικά
τους προβλήματα.
Συμπερασματικά, αν και
τείνουμε να πιστεύουμε ότι τα παιδιά απολαμβάνουν ανέμελα την παιδικότητά τους,
δίχως έγνοιες και στεναχώριες, δυστυχώς φαίνεται ότι συχνά συμβαίνει ακριβώς το
αντίθετο. Τα παιδιά αισθάνονται άγχος, ανασφάλεια και ανησυχούν για πολλούς
λόγους καθώς αντιλαμβάνονται πολύ καλά τα όσα συμβαίνουν γύρω τους.
Ελπίδα Μ. Παναγιωτουνάκου
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Ειδ. Αιγινήτειο Παν/κο νοσ.
Diploma in Dyslexia
Msc Έλεγχος του
Στρες και Προαγωγή της Υγείας
Ιατρική Αθηνών
