Πώς κυβερνάται το ανθρώπινο σύστημα λήψης αποφάσεων;

Το ανθρώπινο σύστημα λήψης αποφάσεων κυβερνάται βασικά από δύο μηχανισμούς. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες υπάρχουν στον εγκέφαλο δύο νευρικά κέντρα που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων, το διαβουλευτικό (συζητικό, που μελετά, εξετάζει, αναλύει) και το συναισθηματικό.

Το συναισθηματικό κέντρο λήψης αποφάσεων, είναι πολύ αρχαιότερο στους ανθρώπους. Τους εξυπηρέτησε στην προσαρμογή τους για επιβίωση μπροστά στις πολλαπλές απειλές που είχαν να αντιμετωπίσουν. Τους βοήθησε να καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες, νααναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν ταχύτατα τους κινδύνους.

Όμως με την εξέλιξη τους οι άνθρωποι, ανάπτυξαν την ικανότητα να αναλύουν τις μακροχρόνιες συνέπειες της συμπεριφοράς τους που βασίζεται στο συναισθηματικό κέντρο λήψης αποφάσεων. Άρχισαν να υπολογίζουν τα υπέρ και τα κατά, το όφελος και το κόστος των επιλογών τους.Το διαβουλευτικό κέντρο λήψης αποφάσεων εντοπίζεται στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου.

Το μέρος αυτό του εγκεφάλου των ανθρώπων αναπτύχθηκε αργότερα στην εξέλιξη τους αλλά δεν αντικατέστησε τα παλαιότερα εγκεφαλικά συστήματα.

Πρέπει να τονίσουμε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν βρίσκεται μόνο κάτω από τον έλεγχο του συναισθηματικού ή του διαβουλευτικού κέντρου λήψης αποφάσεων. Είναι αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των δύο συστημάτων.Ο συναισθηματικός έλεγχος λήψης αποφάσεων είναι γρήγορος. Όμως έχει τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται μόνο σε περιορισμένο αριθμό καταστάσεων. Ο διαβουλευτικός μηχανισμός, είναι πολύ πιο ευπροσάρμοστος, αλλά κοπιαστικός και σχετικά αργός.Ο συναισθηματικός είναι ο προκαθορισμένος και προεπιλεγμένος μηχανισμός λήψης αποφάσεων στον άνθρωπο. Το διαβουλευτικό κέντρο επεμβαίνει όταν οι άνθρωποι συναντούν νέες καταστάσεις ή όταν η ορθή απόφαση δεν είναι ευδιάκριτη.

Ο συναισθηματικός έλεγχος επηρεάζεται από έντονες, ζωντανές εικόνες, από την αμεσότητα και τις ειδήσεις. Αυτό σημαίνει ότι επηρεάζεται και ανταποκρίνεται σε γεγονότα που συνοδεύονται από εντυπωσιακές οπτικές παραστάσεις (φωτογραφίες, προβολές βίντεο στις ειδήσεις) ιδιαίτερα όταν αυτά συνέβηκαν πρόσφατα και όταν οι άνθρωποι δεν είναι εξοικειωμένοι ή δεν είχαν το χρόνο να προσαρμοστούν.

Επίσης πολύ σημαντικό είναι ότι το συναισθηματικό κέντρο λήψης αποφάσεων, επηρεάζεται σοβαρά από τις ομάδες, τάξεις ή άλλες κατηγοριοποιήσεις στις οποίες εντάσσουν οι άνθρωποι τους άλλους ανθρώπους που συναντούν. Δηλαδή το "εμείς" και "εκείνοι" είναι μια εξαιρετικά σημαντική διάκριση στους μηχανισμούς της συναισθηματικής λήψης αποφάσεων.

Πρέπει να προσθέσουμε ότι το συναισθηματικό κέντρο είναι σε θέση να ενεργοποιεί το διαβουλευτικό κέντρο λήψης αποφάσεων. Τα μέτρια επίπεδα φόβου, θυμού, ή οποιασδήποτε άλλης αρνητικής συναισθηματικής κατάστασης, προειδοποιούν το διαβουλευτικό κέντρο ότι κάτι δεν πάει καλά και ότι οι υπηρεσίες του απαιτούνται.

Όμως με ένα περίεργο τρόπο, παρά το γεγονός ότι το συναισθηματικό ενεργοποιεί το διαβουλευτικό, όσο πιο έντονα γίνονται τα συναισθήματα τόσο πιο πολύ το συναισθηματικό κέντρο τείνει να αντικαταστήσει το διαβουλευτικό κέντρο στη λήψη αποφάσεων και στη συμπεριφορά. Έτσι βρισκόμαστε σε καταστάσεις που ενώ οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ποια είναι η πιο ορθή πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν, εντούτοις βρίσκουν τους εαυτούς τους να κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Αυτό σημαίνει ότι οι καταστάσεις που απαιτούν το περισσότερο μια προσεκτική καλά ζυγισμένη και ορθολογιστική απάντηση και συμπεριφορά, είναι εκείνες στις οποίες τα συναισθήματα μας μπορούν να υπονομεύσουν τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα μας.

Θα συγκρατήσουμε λοιπόν ότι τα έντονα συναισθήματα και τα πάθη μπορεί να υπερισχύουν της λογικής και των αρχών.

Για αυτό απαιτούνται μηχανισμοί προσεκτικού και σχολαστικού ελέγχου στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κρατών, κυβερνήσεων και πολιτικών.Αυτό δεν σημαίνει ότι τα συναισθήματα είναι πάντοτε κακός σύμβουλος και ότι οδηγούν σε ζημιογόνες αποφάσεις και ενέργειες. Αντίθετα υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην ιστορία που ο προσεκτικός χειρισμός των έντονων συναισθημάτων, η στρατολόγηση της λογικής, της διαβούλευσης και η ορθολογιστική λήψη αποφάσεων, κατάφεραν να πετύχουνσυνεργαζόμενα όλα μαζί, τεράστια επιτεύγματα.

Στους επικίνδυνους καιρούς που ζούμε, χρειάζεται ακόμη περισσότερη προσοχή. Οι πολιτικοί, οι επικοινωνιολόγοι και οι σύμβουλοι τους για δημόσιες σχέσεις, γνωρίζουν καλά να χρησιμοποιούν τα συναισθήματα για να πετυχαίνουν τους στόχους τους.Εμείς ως κοινωνία πρέπει να είμαστε πληροφορημένοι για τους μηχανισμούς που εμπλέκονται και επηρεάζονται στο εγκέφαλο μας για τη λήψη αποφάσεων. Οφείλουμε να αναγνωρίζουμε το ρόλο των συναισθημάτων και να απαιτούμε από τις κυβερνήσεις και τους νομοθέτες να θέτουν σε εφαρμογή μηχανισμούς που ναπροστατεύουν από τη λήψη αποφάσεων που βασίζονται κυρίως στο συναισθηματικό παρά στο διαβουλευτικό κέντρο λήψης αποφάσεων του ανθρώπινου εγκέφαλου.