Το θαύμα της μουσικοθεραπείας

Η Πελίνα Ευαγγέλου είναι Μουσικοθεραπεύτρια και Ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Συλλόγου Πτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών, Mέλος της Αμερικανικής Ένωσης Mουσικοθεραπείας, Υπεύθυνη του Τομέα Μουσικοθεραπείας στο Ωδείο Φίλιππος Νάκας και Μουσικοθεραπεύτρια στο Kέντρο Hμέρας του Πανελληνίου Συλλόγου Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Aτόμων με Προβλήματα Όρασης και Πρόσθετες Αναπηρίες “Aμυμώνη”.

Η μουσικοθεραπεία είναι η απόδειξη ότι η τέχνη επιδρά θεραπευτικά στον άνθρωπo. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, μπορεί να είναι η μόνη δίοδος προσέγγισης ενός παιδιού ή ενός ενήλικα…  Η ειδικός επί του θέματος Πελίνα Ευαγγέλου Μουσικοθεραπεύτρια στο κέντρο Αμυμώνη και Ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Συλλόγου Πτυχιούχων Επαγγελματιών Μουσικοθεραπευτών μας εξηγεί πώς λειτουργεί η μουσικοθεραπεία και ποιο είναι το αντικείμενο ενός μουσικοθεραπευτή.

Τι ακριβώς είναι η μουσικοθεραπεία;

Η μουσική ως αρχέγονο μέσο έκφρασης και επικοινωνίας αλλά και ως τέχνη αποκαλύπτει  και απελευθερώνει συναισθήματα. Έχει τη δύναμη να μας συγκινεί, να μας ταξιδεύει, να μας ενεργοποιεί ή να μας χαλαρώνει και να μας «φέρνει πιο κοντά». Έρευνες αναφέρουν πως ενώ η γλώσσα ενεργοποιεί κυρίως το ένα από τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου, η μουσική ενεργοποιεί πολλά διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου, πραγματοποιώντας αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε αυτά.Η μουσικοθεραπεία συγκαταλέγεται στις ‘Θεραπείες μέσω Τέχνης’. Αξιοποιεί την έμφυτη ικανότητα του ανθρώπου να ανταποκρίνεται στην μουσικήκαθώς και την έμφυτη ικανότητά του για δημιουργία, με σκοπό τη θεραπευτική αλλαγή και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του. 

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ομοσπονδία Μουσικοθεραπείας, «Μουσικοθεραπεία είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη, επαγγελματική χρήση της μουσικής και των στοιχείων της ως παρέμβαση σε ιατρικά, εκπαιδευτικά και θεραπευτικά πλαίσια με άτομα ή ομάδες που επιθυμούν να αναβαθμίσουν την ποιότητα ζωής τους και να βελτιώσουν την σωματική, κοινωνική, συναισθηματική και πνευματική τους κατάσταση και υγεία».Πραγματοποιείται σε ατομικές ή ομαδικές συνεδρίες, μόνο από εξειδικευμένο μουσικοθεραπευτή που έχει εκπαιδευτεί σε αναγνωρισμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα μουσικοθεραπείας, το οποίο περιλαμβάνει μαθήματα μουσικοθεραπείας, ψυχολογίας και ψυχοθεραπείας, πρακτική άσκηση, εποπτεία και προσωπική ψυχοθεραπεία. Ο μουσικοθεραπευτής έχει άριστες γνώσεις μουσικής και μουσικού οργάνου. Αντίθετα, για τη συμμετοχή κάποιου ατόμου στη μουσικοθεραπεία δεν χρειάζεται η οποιαδήποτε γνώση μουσικής.

H μουσική μπορεί να δώσει φωνή σε αυτό που ακόμη δεν έχει ακουστεί, μπορεί να μας δώσει πρόσβαση στον αόρατο κόσμο.

Τι συμβαίνει στις συνεδρίες μουσικοθεραπείας;

Στο χώρο της μουσικοθεραπείας υπάρχουν ποικίλα μουσικά όργανα όπως: πιάνο ή αρμόνιο, κιθάρα, κρουστά και πνευστά όργανα. Σε ορισμένα πλαίσια γίνεται και χρήση της μουσικής τεχνολογίας. Στη διάρκεια των συνεδριών ο μουσικοθεραπευτής ενθαρρύνει το άτομο να εκφραστεί ελεύθερα μέσω του λόγου αλλά και μέσω της μουσικής. Ενθαρρύνει το παιδί, τον έφηβο ή τον ενήλικα να αυτοσχεδιάσει με τα μουσικά όργανα, να τραγουδήσει, να εκφραστεί ελεύθερα με τη φωνή του ή και με κίνηση και να φέρει τραγούδια/κομμάτια της επιλογής του για μουσική ακρόαση. Επίσης, ενθαρρύνει τον συμμετέχοντα να δημιουργήσει τους δικούς του ιδιαίτερους στίχους και τραγούδια, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο, σκέψεις, επιθυμίες και βαθύτερα συναισθήματα του. Δημιουργώντας τα δικά του τραγούδια, πάντα με την υποστήριξη του μουσικοθεραπευτή, το παιδί, ο έφηβος ή ο ενήλικας, εκφράζεται, δημιουργεί, εισπράττει χαρά και ικανοποίηση και ενισχύει την αυτοεκτίμησή του. Tα τραγούδια του αποτελούν τα έργα και την απόδειξη της δημιουργικής του ικανότητας και της προσωπικής του επιτυχίας.Στη διάρκεια της μουσικοθεραπείας, ο μουσικοθεραπευτής συμμετέχει ενεργά, παίζει και αυτοσχεδιάζει μαζί με το άτομο υποστηρίζοντάς το μουσικά και συναισθηματικά. Μαζί δημιουργούν ένα εξελισσόμενο, και σε μεγάλο βαθμό, αυτοσχεδιαστικό μουσικό πλαίσιο επικοινωνίας το οποίο δεν είναι πάντα εύηχο όπως ένα μουσικό έργο αλλά αντικατοπτρίζει τη διάθεση, τα συναισθήματα και την ψυχοσωματική κατάσταση του ατόμου, καθώς και  τη σχέση του με τον θεραπευτή εκείνη τη δεδομένη στιγμή. Ο κλινικός μουσικός αυτοσχεδιασμός,  όπως ονομάζεται στη μουσικοθεραπεία, διευκολύνει την αλληλεπίδραση, την έκφραση και την επικοινωνία. Επιπλέον, μπορεί να διευκολύνει και την πρόσβαση στο ασυνείδητο. Σύμφωνα με την σημαντική Αμερικανίδα μουσικοθεραπεύτρια  Dr. Diane Austin, «H μουσική μπορεί να δώσει φωνή σε αυτό που ακόμη δεν έχει ακουστεί, μπορεί να μας δώσει πρόσβαση στον αόρατο κόσμο – τον κόσμο των εικόνων, των αναμνήσεων και των συνειρμών».
Ο μουσικοθεραπευτής συνοδεύει, στηρίζει και ενθαρρύνει τον άνθρωπο στο «μουσικό του ταξίδι» και τον βοηθά να εκφράσει συναισθήματα μέσω της μουσικής, κάτι που ενδεχομένως να ήταν εξαιρετικά δύσκολο να κάνει σε λεκτικό επίπεδο. Σε επόμενο στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας με συμμετέχοντες που έχουν τη νοητική και λεκτική δυνατότητα μπορεί να γίνει συζήτηση και επεξεργασία στα ζητήματα που αναδύονται με στόχο την διερεύνηση προβλημάτων που μπορεί να αντιμετωπίζουν αλλά και τη διεύρυνση της αυτογνωσίας τους. Στη διάρκεια της μουσικοθεραπείας, ο μουσικοθεραπευτής μπορεί να συνδυάσει τον  αυτοσχεδιασμό, το τραγούδι, τη μουσική ακρόαση και τη δημιουργία στίχων και τραγουδιών με άλλες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, όπως η ζωγραφική, ο χορός, η δραματοποίηση και η δημιουργική γραφή. Οι μουσικές-δημιουργικές δραστηριότητες προσαρμόζονται ανάλογα στο άτομο και στην ηλικία και αποτελούν εμπειρίες αυτοέκφρασης με προσωπικό νόημα που βιώνονται μέσα σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο με την υποστήριξη του θεραπευτή.Στη μουσικοθεραπεία συμμετέχουμε ενεργά με τον νου, με την ψυχή αλλά και με το σώμα μας: τα χέρια μας, την αναπνοή μας. Τα συναισθήματα βιώνονται με έναν πολύ δημιουργικό τρόπο από ολόκληρη την ύπαρξή μας και όπως γνωρίζουμε, οι βιωματικές-δημιουργικές εμπειρίες μας επηρεάζουν βαθιά και παρέχουν αφομοιωμένη γνώση.

Σε ποιους απευθύνεται η μουσικοθεραπεία;

Η μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε άτομα όλων των ηλικιών που μπορεί να αντιμετωπίζουν ήπιες ή σοβαρότερες δυσκολίες και αναπηρίες όπως:

Μαθησιακές Δυσκολίες

Συναισθηματικές/ Αγχώδεις Διαταραχές

Διαταραχές στη Συμπεριφορά

Δυσκολία στην Κοινωνική Προσαρμογή

Προβλήματα ή Απουσία Λόγου

Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή (Αυτισμό, Σύνδρομο Asperger)

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)

Σύνδρομο Down και άλλα Σύνδρομα

Χρόνιες Παθήσεις (όπως Σκλήρυνση κατά Πλάκας, Alzheimer κ.α.)

Νοητική, Κινητική  ή Αισθητηριακή Αναπηρία Πολλαπλές Αναπηρίες κ.α.Επιπλέον, απευθύνεται σε άτομα που επιθυμούν να διευρύνουν την αυτογνωσία τους και να αναπτύξουν την εκφραστική και δημιουργική τους ικανότητα. Η μουσική αποτελεί ένα ισχυρό και ελκυστικό κίνητρο για συμμετοχή, γι’ αυτό και στη μουσικοθεραπεία συχνά συμμετέχουν παιδιά και νέοι που μπορεί να αντιστέκονται σε άλλες μορφές θεραπείας.

Ποιοι είναι οι στόχοι της μουσικοθεραπείας;

Οι στόχοι είναι εξατομικευμένοι και διαμορφώνονται με βάση τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο που συμμετέχει.Με την υποστήριξη του μουσικοθεραπευτή, το παιδί, ο έφηβος ή ο ενήλικας:

Εκφράζει και αποφορτίζει συγκινησιακές εντάσεις με δημιουργικό τρόπο.

Συνειδητοποιεί και επεξεργάζεται βαθύτερα συναισθήματα, δυσκολίες και επιθυμίες του.

Ενισχύει την αυτοεκτίμησή του και αποκτά αίσθηση και αποδοχή εαυτού.

Βελτιώνει την ικανότητα του να συγκεντρώνεται και να αλληλεπιδρά.

Ανακαλύπτει, εξελίσσει και αξιοποιεί την έμφυτη δημιουργική του ικανότητα.

Μειώνει το άγχος του, οργανώνει τη σκέψη και δομεί τον λόγο του.

Βελτιώνει την ικανότητα του να ελέγχει την παρορμητικότητά του και να  διοχετεύει την ενέργειά του με δημιουργικό τρόπο.

Βελτιώνει τις επικοινωνιακές και κοινωνικές του δεξιότητες.

Βελτιώνει τη μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη μνήμη του.

Βελτιώνει την κίνηση, το εύρος, τον έλεγχο  και τον συγχρονισμό κινήσεων.

Εισπράττει χαρά και ικανοποίηση και αναβαθμίζει την ποιότητα της ζωής του.

Πόσα χρόνια εργάζεστε στην Αμυμώνη και πόσα παιδιά έχετε στο Τμήμα Μουσικοθεραπείας του Κέντρου Ημέρας της Αμυμώνης;

Στην Αμυμώνη εργάζομαι ως μουσικοθεραπεύτρια από το 2006. Στο τμήμα μουσικοθεραπείας εντάσσονται κάθε χρόνο περίπου 21-30 παιδιά, έφηβοι και ενήλικες από τους 35 εκπαιδευόμενους που παρακολουθούν το πρόγραμμα του Κέντρου Ημέρας της Αμυμώνης. Οι περισσότερες συνεδρίες μουσικοθεραπείας είναι ατομικές και κάποιες είναι ομαδικές. Επιπλέον, εκτός από τις συνεδρίες «τυπικής» μουσικοθεραπείας πραγματοποιώ συνεδρίες και έργο Κοινωνικής Μουσικοθεραπείας με τρία ενήλικα κορίτσια, εκπαιδευόμενες της Αμυμώνης, οι οποίες διαθέτουν μουσικό ταλέντο, υπέροχες φωνές και πολλή μεγάλη αγάπη για τη μουσική και το ελληνικό τραγούδι.

Η Κοινωνική Μουσικοθεραπεία μας προσκαλεί να δούμε και να νιώσουμε πως κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός.

Τι ακριβώς είναι η Κοινωνική Μουσικοθεραπεία και ποιο είναι το έργο Κοινωνικής Μουσικοθεραπείας που πραγματοποιείτε στην Αμυμώνη;

Η Κοινωνική Μουσικοθεραπεία έχει ως κύριο στόχο την κοινωνική ένταξη ευπαθών ομάδων και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής τους. Εστιάζοντας στις δυνατότητες τους και όχι στα ελλείμματα, η κοινωνική μουσικοθεραπεία βοηθά τα άτομα να εξελιχθούν, όχι μόνο σε προσωπικό αλλά και σε καλλιτεχνικό επίπεδο και να μπορέσουν με εξωστρέφεια να εκφράσουν και να αναδείξουν τον δημιουργικό εαυτό τους, συμμετέχοντας ενεργά σε πολιτιστικά-κοινωνικά δρώμενα. Πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως οι συναυλίες, αποτελούν σημαντικές ευκαιρίες προσωπικής, δημιουργικής έκφρασης και ενεργής κοινωνικής συμμετοχής και προσδίδουν νόημα και ποιότητα ζωής.Με ορισμένους από τους συμμετέχοντες στη μουσικοθεραπεία, όπως με τις εκπαιδευόμενες Μαρία Πόθου, Μαριαλένα Θεοφανίδη και Καλλιώ Μαρτυρίδου, έχουμε προχωρήσει σε έργο Κοινωνικής Μουσικοθεραπείας.Τα τελευταία πέντε χρόνια έχουμε πραγματοποιήσει αρκετές μουσικές εμφανίσεις και συναυλίες (στην αίθουσα συναυλιών του Ωδείου Φίλιππος Νάκας, στο Εκθεσιακό Κέντρο του Δήμου Περιστερίου, στον Φάρο Τυφλών, στο εμπορικό κέντρο Golden Hall, σε πάρτυ του ραδιοφωνικού σταθμού Mad με ζωντανή αναμετάδοση των τραγουδιών από το ραδιόφωνο του Mad, στο Διεθνές Φεστιβάλ Καρδίτσας κ.α.). Επιπλέον, δημιουργήσαμε το δικό μας CD, στο οποίο θα τραγουδήσουν τα κορίτσια μας μαζί με σημαντικούς μουσικούς και τραγουδιστές. Το CD είναι σχεδόν έτοιμο και είμαστε στη διαδικασία αναζήτησης χορηγών προκειμένου να κυκλοφορήσει.Η Κοινωνική Μουσικοθεραπεία μας προσκαλεί να δούμε και να νιώσουμε πως κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και αν και μπορεί να αντιμετωπίζει μικρότερες ή σοβαρότερες δυσκολίες και αναπηρίες, ο ψυχικός του κόσμος, τα χαρίσματα και οι ιδιαίτερες δημιουργικές του ικανότητες τον κάνουν ξεχωριστό και σημαντικό.

Πόσο καιρό ασχολείστε με την μουσικοθεραπεία και σε ποια πλαίσια έχετε εργαστεί;

Μετά από μουσικές σπουδές στα ανώτερα θεωρητικά, στο πιάνο, στην κιθάρα και στη ‘Μουσική για Θέατρο και Κινηματογράφο’, ξεκίνησα την εκπαίδευση μου στη μουσικοθεραπεία το 2000, αρχικά στην Ελλάδα με την Ντόρα Ψαλτοπούλου, Λέκτορα Μουσικοθεραπείας της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ και στη συνέχεια στο Mεταπτυχιακό Tμήμα Mουσικοθεραπείας του New York University στην Nέα Yόρκη των Hνωμένων Πολιτειών.Από το 2001 έως σήμερα έχω εργαστεί ως μουσικοθεραπεύτρια στην κλινική αποκατάστασης Beth Abraham Family of Health Services στο Bronx στη Nέα Yόρκη, στο Kέντρο Ημέρας τουΣωματείου Ναυτικών Γονέων Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες «Αργώ» στον Πειραιά, στο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο του Iνστιτούτου Ψυχικής Yγείας Παίδων και Eνηλίκων στην Καλλιθέα και σε άλλα ιδιωτικά Κέντρα Ειδικών Θεραπειών της Αττικής.Από το 2006 έως σήμερα εργάζομαι στο Kέντρο Hμέρας της Αμυμώνης. Επίσης, από το 2012 είμαι Υπεύθυνη του Νέου Τομέα Μουσικοθεραπείας στο Ωδείο Φίλιππος Νάκας, όπου πραγματοποιώ συνεδρίες μουσικοθεραπείας με παιδιά και νέους, καθώς και «Σεμιναριακούς Κύκλους Εισαγωγής στη Μουσικοθεραπεία».

Όταν ήρθα σε επαφή με τη μουσικοθεραπεία ήταν μια από τις σημαντικότερες στιγμές στη ζωή μου γιατί ένιωσα πως εδώ ανήκω.

Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη μουσικοθεραπεία;

Νομίζω πως ήταν κυρίως η αγάπη μου για τη μουσική αλλά και το ενδιαφέρον μου να πλησιάσω και να εξερευνήσω το μυστήριο που κρύβεται πίσω από τη δύναμη της μουσικής να επηρεάζει την ψυχή, το σώμα και το πνεύμα μας. Παράλληλα, ήταν η αγάπη μου για τον άνθρωπο αλλά και το ενδιαφέρον μου να πλησιάσω και να εξερευνήσω το μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης και κυρίως της ανθρώπινης ψυχής. Από πολύ μικρή δεν έγραφα τις σκέψεις, τις εμπειρίες και τα συναισθήματά μου στο «αγαπημένο μου ημερολόγιο» όπως πολλά παιδιά αλλά έγραφα στίχους και τραγούδια εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο όλα όσα αισθανόμουν. Κάπως έτσι ήταν η αφετηρία. Όταν ήρθα σε επαφή με τη μουσικοθεραπεία ήταν μια από τις σημαντικότερες στιγμές στη ζωή μου γιατί ένιωσα πως εδώ ανήκω.