«Η ζωή είναι δικός σου
δρόμος… και μόνο δικός σου… Κάποιοι μπορεί να τον περπατήσουν μαζί σου, αλλά
κανένας δε μπορεί να τον περπατήσει για σένα!» (Αγνώστου)
«Όλες οι δυστυχίες του ανθρώπου απορρέουν από την
ανικανότητά του να καθίσει σ’ ένα δωμάτιο μόνος και σιωπηλός»
(Πασκάλ)
Είναι πολύ
κουραστικό να ακούς κάποιους να μιλάνε για ανθρώπους μοναχικούς, ξεκομμένους,
ανθρώπους που δεν μπορούν να μπουν στα καλούπια που θα ήθελε να τους βάλει η
οικογένεια, οι γύρω τους, η κοινωνία… Είναι λάθος κι άδικο να τους
χαρακτηρίζουν απροσάρμοστους, αντικοινωνικούς, παράξενους, μονόχνωτους ή όπως
αλλιώς (πάντα με αρνητική χροιά) τους αποκαλούν.
Και το πιο
ενοχλητικό, είναι το γεγονός ότι ο λόγος που κάποιοι τους χαρακτηρίζουν έτσι,
είναι, είτε το γεγονός ότι θα ήθελαν να τους μοιάσουν, αλλά δεν τολμούν, είτε
γιατί δεν έχουν τη δύναμη, που θα ήθελαν να έχουν επάνω τους. Δεν μπορούν να
τους επιβάλλουν τη γνώμη τους, να τους κοντρολάρουν, να τους κάνουν υποχείρια
των δικών τους θέλω και πιστεύω. Φοβίζει τους γύρω, και κυρίως την οικογένεια,
η πραγματικότητα που λέει ότι οι «παράξενοι» αυτοί άνθρωποι είναι ικανοί να
ζήσουν μόνοι, χωρίς να έχουν ανάγκη τους άλλους για να είναι ευτυχισμένοι.
Αυτοί οι άνθρωποι έχουν καταφέρει κάτι που η κοινωνία δεν επιθυμεί… Έχουν καταφέρει
κάτι που ακόμα και όσοι τους κακοχαρακτηρίζουν το ζηλεύουν και ίσως ενδόμυχα να
εύχονταν να το είχαν επιτεύξει κι αυτοί: Να είναι Ψυχολογικά Ανεξάρτητοι.
Το να είσαι
ψυχολογικά ανεξάρτητος υποδηλώνει ότι δεν υπόκεισαι σε υποχρεωτικές σχέσεις κι ετεροκατευθυνόμενες
συμπεριφορές. Σημαίνει ότι είσαι ελεύθερος από την υποχρέωση να κάνεις κάτι,
που ποτέ δεν θα έκανες, εάν δεν βρισκόσουν σε μια σχέση που το επιβάλλει.
Σημαίνει ότι είσαι σε μια σχέση γιατί εσύ την έχεις επιλέξει κι όχι γιατί σε
«έσπρωξαν» σε αυτή κάποιοι «σπουδαίοι» άλλοι. Σημαίνει ότι έχεις μια ολόδική
σου προσωπικότητα, ότι ζεις κι επιλέγεις τις συμπεριφορές που επιθυμείς να
εμφανίσεις. Και πάνω απ’ όλα, εάν κληθείς να χαρακτηρίσεις ή να ορίσεις αυτή τη
σχέση, δεν θα χρησιμοποιήσεις δύο λέξεις: την εξάρτηση και την υποχρέωση. Μια
σχέση που βασίζεται στην αγάπη, τη φιλία και το σεβασμό δίνει τη δυνατότητα σε
κάθε μέλος να είναι αυτό που επιλέγει, ανεξάρτητα από τις προσδοκίες και τα
αιτήματα των άλλων μελών. Δεν είναι παρά μια ένωση ανθρώπων που θέλουν ο ένας
τον άλλο, όπως αυτός πραγματικά είναι, χωρίς να αναμένουν κάτι διαφορετικό από
αυτό που ο ίδιος αβίαστα θα επέλεγε για τον εαυτό του.
Απλά λοιπόν,
ψυχολογικά ανεξάρτητος σημαίνει να θέλεις τους άλλους, να επιδιώκεις τις συναναστροφές
και την αλληλεπίδραση μέσα στην κοινωνία, αλλά να μην τους χρειάζεσαι, να μην
τους έχεις ανάγκη. Από τη στιγμή που χρειάζεσαι απελπισμένα τους άλλους,
γίνεσαι σκλάβος, γίνεσαι τόσο ευάλωτος που το να πληγωθείς είναι η βέβαιη
κατάληξη. Αν αυτός, που έχεις ανάγκη και χρειάζεσαι, φύγει μακριά σου ή από
αυτό τον κόσμο, τότε από τη στιγμή που είσαι ψυχικά εξαρτημένος
ακινητοποιείσαι, καταρρέεις, συντρίβεσαι… Μαζί με την αποχώρηση του αναγκαίου
άλλου από τη σχέση σου, έρχεται και η δική σου αποχώρηση από την ευτυχία.
Δυστυχώς από
πολύ νωρίς, την παιδική κιόλας ηλικία, η κοινωνία σε «ρυθμίζει» ώστε να είσαι
ψυχικά εξαρτημένος. Οι γονείς πρώτοι σε εκπαιδεύουν ώστε να τους βλέπεις σαν
καθρέφτες που μέσα τους θα διακρίνεις την επιτυχία σου. Στη συνέχεια σε
ανατρέφουν με την υποχρέωση να κάνεις κάτι, που η κοινωνία θεωρεί αρεστό και θα
τους γεμίσει υπερηφάνεια, άσχετα αν αυτό είναι κάτι που εσύ δεν επέλεξες ή δε
θέλεις. Έτσι, στη ζωή σου, όσο νοιώθεις υποχρεωμένος να κάνεις κάτι επειδή αυτό
περιμένουν από εσένα μέσα στο πλαίσιο μιας ιδιαίτερης σχέσης (κι εάν το κάνεις
αγανακτείς, αλλά εάν δεν το κάνεις νοιώθεις ενοχές), τότε μπορείς να είσαι
σίγουρος ότι κινείσαι μέσα στην αμφιθυμική ζώνη της σύγχυσης, της δυστυχίας,
της ψυχολογικής εξάρτησης.
Με λίγα λόγια,
ψυχική εξάρτηση σημαίνει να βρίσκεσαι σε σχέσεις που δεν αφήνουν περιθώριο για
επιλογές, σε σχέσεις που σε υποχρεώνουν να είσαι κάτι που δεν θέλεις να είσαι,
κάτι που σου προκαλεί δυσφορία, όπως η επιβολή συγκεκριμένου τρόπου
συμπεριφοράς και δράσης. Το επόμενο βήμα, που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη
εξάρτηση, είναι η μόνιμη αναζήτηση της έγκρισης των άλλων κι η ανησυχία μη
τυχόν κι υποτιμηθείς από τους γύρω σου. Όταν φτάσεις στο σημείο για να κάνεις
το πιο απλό πράγμα που αφορά στη ζωή σου, να χρειάζεσαι την έγκριση των άλλων,
τότε είναι σα να λες: «η γνώμη σας είναι πολύ πιο σημαντική από τη δική μου και
πιο σπουδαία από την άποψη που έχω εγώ για τον εαυτό μου». Έτσι, η αυταξία σου
στηρίζεται στους άλλους κι αν οι άλλοι αρνηθούν να παραχωρήσουν την έγκρισή
τους τότε αισθάνεσαι ένα μεγάλο τίποτα. Ήδη βρίσκεσαι στην περιοχή της
ηττοπάθειας και της ψυχικής καταρράκωσης.
Η επιθυμία για τη
δημιουργία σχέσεων είναι απολύτως φυσιολογική και θεμιτή. Αλλά οι σχέσεις αυτές
δεν πρέπει να τρέφονται από τον καταναγκασμό, την ενοχή και την εξάρτηση αλλά
από την αγάπη, το σεβασμό και την ανεξαρτησία. Μόνο τότε θα λειτουργήσουν όπως
υποτίθεται ότι πρέπει και θα αποτελέσουν την ασφαλή βάση για να ανοίξει ο
καθένας τα φτερά του και να ταξιδέψει στο μοναδικό ταξίδι που λέγεται ζωή.
Και μη ξεχνάς: Η επιτυχία σε μια σχέση δεν είναι να μένει
μαζί σου κάποιος γιατί σε έχει ανάγκη αλλά απλά γιατί σε
θέλει. Όποιος μένει μαζί σου γιατί σε έχει ανάγκη, δεν θέλει εσένα, αλλά αυτό
που έχεις και του προσφέρεις. Μόλις πάψεις να το προσφέρεις ή του το προσφέρει
κάποιος σε μεγαλύτερο βαθμό, τότε θα φύγει.
Δρ. Νίκος Πόρτολας, Ψυχολόγος B.Sc, M.Sc, Ph.D.
fb:
Psychology for a better life
