* Πέτρος Βαμβακάς, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών & Διεθνών Σχέσεων του Emmanuel College της Βοστώνης, διευθυντής στο Ινστιτούτο Μελετών Ανατολικής Μεσογείου, μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του ΕΝΑ - Άρθρο στο Ινστιτούτο ΕΝΑ.
Ο βομβαρδισμός του Ιράν και η
εντυπωσιακή επίδειξη στρατιωτικής υπεροπλίας των Ηνωμένων Πολιτειών μονοπωλούν
τα περισσότερα σχόλια και τις αναλύσεις των τελευταίων ημερών. Χωρίς αμφιβολία,
για άλλη μία φορά –ή μάλλον για πολλοστή φορά– μετά
τον πόλεμο του Κόλπου το 1990-1991, οι ΗΠΑ, που εμπλούτισαν το λεξιλόγιό μας με
τις «έξυπνες» βόμβες και μία δεκαετία αργότερα, πάλι στο Ιράκ, με τους
εντυπωσιακούς βομβαρδισμούς του «σοκ και δέους»,επιχειρούν μία ακόμη επίδειξη
ισχύος.
Πέρα από τη στρατιωτική
επίδειξη ισχύος,οι πολιτικές επιπτώσειςτις δύο παραπάνω περιπτώσεις ήταν
εξαιρετικά σύνθετες, και σίγουρα δεν μπορεί να λεχθεί ότιοι επεμβάσεις αυτές
στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία. Και οι δυο επεμβάσεις, ιδιαίτερα εκείνη στο Ιράκ
το 2003,αποδείχθηκαναντίθετα τεράστιες αποτυχίες, με σημαντικές ανθρώπινες
απώλειες και πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις που οδήγησαν τις παγκόσμιες
πολιτικοοικονομικέςεξελίξεις μακριά από τον επιθυμητό δρόμο της φιλελεύθερης
δημοκρατίας. Τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά, οι εξελίξεις στο Ιράκ και στο
Αφγανιστάν πυροδότησαν ριζοσπαστικές αντιδράσεις και εδραίωσαν κυβερνήσεις
περισσότερο προσηλωμένες σε θέματα ασφαλείας και κυριαρχίας, ενώ, σε οικονομικό
επίπεδο, συναρτώνται άμεσα με τις κρίσεις ρευστότητας και πίστωσης στο τέλος
της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα.
Τα τελευταία 24ωρα έχουμε μια
επανάληψη του 1991 και του 2003, με έκθαμβους αναλυτές, γνώστες των πυραυλικών
συστημάτων, να επαναλαμβάνονται, περιμένοντας το επόμενο βήμα από το
«ταπεινωμένο» Ιράν. Για άλλη μια φορά, ίδιο έργο, ίδια στάση από
αναλυτές-φερέφωνα μιαςανεύθυνης προπαγάνδας.
Μόλις τέσσερα χρόνια μετά την
άτακτηαποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν είμαστε έτοιμοι να δούμε να
επαναλαμβάνονται τα ίδια τραγικά λάθη. Αυτή τη φορά όμως τα δεδομένα είναι
διαφορετικά εξαιτίας ενός βασικού παράγοντα:ο βασικός πρωταγωνιστής, οι ΗΠΑ,
έχει αλλάξει ριζικά, με τον ίδιο τρόπο που άλλαξε το οικονομικό και πολιτικό
πλαίσιο των τελευταίων τριάντα χρόνων. Από το «Δόγμα Μπους» το 1991 και τα
«χίλια σημεία φωτός» (athousandpointsoflight) μέχρι το «Πρώτα η Αμερική»
(AmericaFirst) του Τραμπτο 2016, όλα είναι αποτέλεσμα αυτών ακριβώς των
«επιτυχών» στρατιωτικών επεμβάσεων και των τεράστιων και καταστροφικών
οικονομικοπολιτικών αποτελεσμάτων τους. Η εκλογή του Ντ. Τραμπ στην προεδρία
της Αμερικής είναι άμεσα συναρτημένη με την κόπωση της αμερικανικής κοινωνίας
έπειτα από 25 χρόνια παρεμβατικών πολέμων για τον «πολιτισμό έναντι της
βαρβαρότητας». Αυτό ακριβώς ήταν και το αφήγημα του Ντ.Τραμπ που τον ανέδειξε
στην προεδρία των ΗΠΑ το 2016 έναντι της Χίλαρι Κλίντον -που συνδέθηκε με τις
παρεμβάσεις των ΗΠΑ σε Λιβύη, Ιράκ, Αφγανιστάν, κ.α.- και τον επανέφερε το 2024
με το επιχείρημα «εάν ήμουν εγώ, δεν θα είχαμε την αποχώρηση από το Αφγανιστάν,
τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ή την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ την 7η
Οκτωβρίου του2023».
Κατά την ορκωμοσία του τον
περασμένο Ιανουάριο, επανέλαβε τη δέσμευσή του να είναι ο «Πρόεδρος της
ειρήνης»–θέτοντας μάλιστα ανοιχτά υποψηφιότητα για το Νόμπελ
Ειρήνης–ξεκινώνταςδιαπραγματεύσεις με τον Β. Πούτιν αλλά και με το Ιράν και
υποσχόμενος ακόμη και λύση στη Γάζα με το σχέδιο της «Ριβιέρας της Μέσης
Ανατολής». Στην καλύτερη περίπτωση, ο Ντ.Τραμπμπορεί να θεωρηθεί αφελής, ενώ
στην χειρότερη ένας στυγνός επιχειρηματίας που χρησιμοποιεί τον προεδρικό θώκο
ως μια πύλη εισόδου στο επιχειρηματικό Ελ Ντοράντο. Η πρόσφατη περιοδεία του
στις χώρες του Κόλπου, με τα πλούσια προσωπικά δώρα και τις επιχειρηματικές
διευκολύνσεις που έλαβε,αποτέλεσαν τις ισχυρότερεςενδείξεις υπέρ της υπόθεσης
ενός προέδρου-επιχειρηματία. Από την πλευρά του, ο Ντ. Τραμπθεωρεί τους
πολιτικούς συνομιλητές του ανίκανους, φοβισμένους, δειλούς και άτολμους, ενώ
την ίδια ώρα αποδίδει στον εαυτό του τα χαρακτηριστικά του επιτυχημένου,
αυτοδημιούργητου εργολάβου της σκληρής Νέας Υόρκης. Ενδεικτικές είναι οι
επανειλημμένεςεπικοινωνιακού χαρακτήρα επιδείξεις στο Οβάλ Γραφείο τους
τελευταίους μήνες, με υπάκουους υπουργούς να στέκονται πίσω του σε
συμπαράσταση, ενώ,την ίδια ώρα, ηγέτες χωρών,μπροστά στις ανοιχτέςκάμερες,
γίνονται αντικείμενα της χειρότερης συμπεριφοράς – ας θυμηθούμε τις επισκέψεις
του Β. Ζελένσκιή του προέδρου της Ν. ΑφρικήςΣιρίλΡαμαφόσα, τον οποίο ο
Τραμπκατηγόρησε για γενοκτονία.
Αλλά, όπως λέει και η
παροιμία, «το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται». Είναι πολύ πιθανό ο Ντ. Τραμπ
τις τελευταίες δύο εβδομάδες να έχει πέσει σε μια τεράστια πολιτική παγίδα· όχι
μόνον έχει βρεθεί αντιμέτωπος με τις πρόσφατες θέσεις του σε ό,τι αφορά την
εξωτερική πολιτική, αλλά εμφανίζεται να κάνει βεβιασμένες κινήσεις, σε μια
προσπάθειανα καλύψει το χαμένο έδαφος των επιλογών του και να δείξει ότι
διαθέτει την πρωτοβουλία των κινήσεων, οδηγώντας όμως έτσι την ίδια του τη χώρα
και την παγκόσμια κοινότητα σε αχαρτογράφητα νερά. Η απόφαση για βομβαρδισμό
του Ιράν όχι μόνο αποτέλεσε στροφή 180 μοιρών σε σχέση με τις θέσεις των
προηγούμενων εβδομάδων και μηνών, αλλά ήρθε ως αποτέλεσμα των κινήσεων του Ζελένσκι
και του Νετανιάχουδιαδοχικά τον τελευταίο μήνα. Ο Ουκρανός πρόεδρος επιχειρούσε
να καταστρέψει μεγάλο μέρος της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας, ενώ ο Τραμπ
σχεδίαζε διαπραγματεύσεις. Το ίδιο ακριβώς έπραξε και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός
ενώ ο Αμερικανός απεσταλμένος θα πήγαινε στο Ομάν. Και στις δυο περιστάσεις ο
Τραμπ υποχρεώθηκε να ακολουθήσει τις κινήσεις Ζελένσκι και Νετανιάχου, διότι
δεν εισακούστηκε, με αποτέλεσμα να βρεθεί προ τετελεσμένων. Η αλλαγή στάσης στο
θέμα του Ιράν ήταν θεαματική, όταν ο ΥΠΕΞ Μ. Ρούμπιο, αρχικά αρνήθηκε
οποιαδήποτε ανάμειξη στο χτύπημα του Ισραήλκατά του Ιράν, ενώ μία βδομάδα
αργότερα έκανε λόγο για «κράτος-τρομοκράτη»και για τον «αποφασιστικό κ.
Τραμπ»,που δενείναι σαν τους προηγούμενους προέδρους. Ένα ακόμηπαράδειγμα της
βεβιασμένης επιλογής του Ντ. Τραμπαποτέλεσετο διάγγελμά του προς τον
αμερικανικό λαό το περασμένο Σάββατο, μετά τον βομβαρδισμό, το οποίο θα
μπορούσε να είχε εκφωνηθεί από τον Μπους την 4η Μαρτίου του 2003,ημέρα
εισβολήςτων ΗΠΑ στο Ιράκ. Επιπλέον, ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι όλοι οι
πολέμιοι του απομονωτιστήΤραμπ έχουν μετατραπεί σεόψιμουςυποστηρικτές του, από
τον Τζον Μπόλτον μέχρι τον Τόμας Φρίντμαν.
Πολύ φοβάμαι ότι ο Ντ. Τραμπ
έκανε μια εντυπωσιακή κίνηση για να επανέλθει στο προσκήνιο των εξελίξεων, αλλά
τα αποτελέσματα θα είναι δυσμενή, διότι βρισκόμαστε στο 2025 και όχι στο 2003.
Φαίνεται πως ο Αμερικανός πρόεδρος έπεσε στην παγίδα όχι του Θουκυδίδη, αλλά σε
αυτήν του Αλκιβιάδη, σύμφωνα με την οποία η υπεροψία μπορεί να αποδειχθεί
ύβρις.
