Στο πρώτο μέρος της συνέντευξής του στο Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξη
τουIνστιτούτου ΕΝΑ, ο μετεωρολόγος και Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό
Αστεροσκοπείο Αθηνών, Δρ. Κώστας Λαγουβάρδος, πραγματοποιεί μια επισκόπηση των
μεγάλων κλιματικών γεγονότων και ακραίων φαινομένων που σημάδεψαν την Ελλάδα το
2023. Αναλύει τις επιπτώσεις τους, τη σχέση τους με την κλιματική αλλαγή και
τους λόγους για τους οποίους η χώρα μας διατρέχει αυξημένους κινδύνους που
επιτάσσουν άμεση δράση και προσαρμογή στις νέες κλιματικές συνθήκες.
Ζήσαμε τις προηγούμενες ημέρες το πολύ έντονο φαινόμενο της αφρικανικής
σκόνης; Ποιες είναι οι αιτίες του και πώς συνδέεται ή αλληλεπιδρά με την
κλιματική αλλαγή;
Όντως τις προηγούμενες μέρες βιώσαμε ένα πολύ έντονο φαινόμενο μεταφοράς
αφρικανικής σκόνης, από τα εντονότερα των τελευταίων ετών, με σημαντικές και
πολύωρες υπερβάσεις των συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων στα νότια τμήματα
της χώρας. Να υπενθυμίσουμε καταρχάς ότι την άνοιξη έχουμε συχνά επεισόδια
μεταφοράς σκόνης, συνήθως όμως μικρότερης έντασης και έκτασης. Για να συμβεί η
μεταφορά αφρικανικής σκόνης πρέπει να συνυπάρξουν δύο απαραίτητοι μηχανισμοί:
καταρχάς κάποια διαταραχή στην περιοχή της Αφρικής σηκώνει μεγάλες ποσότητες
σκόνης από την επιφάνεια των ερημικών εκτάσεων και στη συνέχεια οι άνεμοι
νοτίων διευθύνσεων μεταφέρουν αυτή τη σκόνη βορειότερα προς τη Μεσόγειο και
συχνά προς την περιοχή μας.
Όσον αφορά στη συχνότητα εμφάνισης επεισοδίων μεταφοράς αφρικανικής
σκόνης, η ανάλυση δεδομένων τόσο από επίγειους σταθμούς όσο και από όργανα σε
δορυφόρους, δεν έχει δείξει ότι υπάρχει αύξηση των επεισοδίων σκόνης στη
Μεσόγειο. Δυστυχώς, η γειτνίαση μας με τη μεγαλύτερη πηγή ερημικής σκόνης στον
κόσμο (οι ερημικές εκτάσεις της Βόρειας Αφρικής) έχει ως αποτέλεσμα, τα
επεισόδια σκόνης να αποτελούν μέρος του κλίματος της χώρας μας.
Κατά πόσο αυτά τα επεισόδια συνδέεται με το φαινόμενο της κλιματικής
αλλαγής; Η απάντηση είναι αρνητική. Η μοναδική σύνδεση που θα μπορούσαμε
να εξετάσουμε είναι η εμφάνιση τέτοιων επεισοδίων και το χειμώνα, ως αποτέλεσμα
των ηπιότερων χειμώνων και τη συχνότερη εμφάνιση ανέμων νοτίων διευθύνσεων μέσα
στη χειμερινή περίοδο.
Σύμφωνα με την ετήσια κλιματική αποτίμηση στην Ελλάδα που
δημοσιεύθηκε αρχές Μαρτίου από την ομάδα σας, το 2023 ήταν το έτος με την
υψηλότερη θερμοκρασία από το 1991 ενώ ο περασμένος χειμώνας ήταν επίσης ο
θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ελλάδα. Ποια άλλα σημαντικά γεγονότα
σημάδεψαν από κλιματική άποψη τη χώρα το 2023;
Το τελευταίο διάστημα έχουμε όντως βιώσει στη χώρα μας καιρικά γεγονότα
τα οποία παρουσιάζουν ακραία συμπεριφορά. Κατ’ αρχάς, όπως σωστά
αναφέρετε, το 2023 ήταν το θερμότερο έτος που έχουμε καταγράψει ως τώρα, ενώ
και ο χειμώνας του 2023-2024 ήταν ο θερμότερος στη χώρα μας.
Τρία είναι τα σημαντικά, θα έλεγα ακραία γεγονότα τα οποία «σημάδεψαν»
την Ελλάδα το 2023, τα οποία μάλιστα συνδέονται μεταξύ τους:
Πρώτον, ο μεγάλος καύσωνας του Ιουλίου, ο μεγαλύτερος σε διάρκεια
καύσωνας (15 με 16 ημέρες) που έχουμε βιώσει ποτέ στη χώρα μας.
Δεύτερον, οι μεγάλες δασικές πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2023, ως
αποτέλεσμα της παρατεταμένης διάρκειας υψηλών θερμοκρασιών και ξηρασίας. Η
αντιπυρική περίοδος του 2023 ήταν η δεύτερη χειρότερη χώρα μας (μετά από αυτήν
του 2007) με περισσότερα από 1.700.000 στρέμματα καμένων εκτάσεων.
Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει για την μέγα-πυρκαγιά στον Έβρο, με
περισσότερα από 900.000 στρέμματα καμένης γης που είναι η μεγαλύτερη δασική
πυρκαγιά στην Ευρώπη από όταν υπάρχουν καταγραφές.
Τρίτον, οι πρωτοφανείς βροχοπτώσεις στη Θεσσαλία στις αρχές Σεπτεμβρίου,
με ύψη βροχής τα οποία δεν είχαμε ποτέ καταγράψει μέχρι τώρα, είτε μέσα σε μια
ημέρα είτε στη συνολική διάρκεια μιας κακοκαιρίας. Το αποτέλεσμα: απώλεια 17
ανθρώπινων ζωών, τεράστιες καταστροφές σε υποδομές, μετανάστευση κατοίκων
μακριά από τις πληγείσες περιοχές και τους πλημμυρισμένους οικισμούς. Ένα το
πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της έντασης και της έκτασης του φαινομένου
είναι η επανεμφάνιση της αποξηραμένης λίμνης Κάρλα η οποία ακόμα και τώρα
(Απρίλιος 2024) παραμένει η μεγαλύτερη σε έκταση λίμνη της χώρας. Ένας από τους
λόγους που συνετέλεσε στην ένταση των ακραίων βροχοπτώσεων είναι και η υψηλή
θερμοκρασία της επιφανείας της θάλασσας, ως αποτέλεσμα των πολύ υψηλών
θερμοκρασιών και του παρατεταμένου καύσωνα του καλοκαιριού στη χώρα μας.
Με λίγα λόγια θα έλεγα, ότι τα τρία αυτά γεγονότα, έπαιξαν πολύ
σημαντικό ρόλο στο πως αντιλαμβανόμαστε, ως πολίτες, την επίπτωση της
κλιματικής αλλαγής στη ζωή μας.
Η μέση θερμοκρασία στην Ελλάδα έχει αυξηθεί κατά 1,5oC τα τελευταία 30
έτη. Έχουμε εργαλεία και ενδείξεις σχετικά με την περαιτέρω εξέλιξη του
φαινομένου εάν δεν επιτευχθούν οι παγκόσμιοι στόχοι για το δραστικό περιορισμό
των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου; Πόσο «άσχημα» μπορούν να πάνε τα πράγματα
και τι θα σήμαινε αυτό πρακτικά στην καθημερινότητά μας;
Η μέση θερμοκρασία της χώρας έχει όντως αυξηθεί περίπου 1,5 βαθμούς τα
τελευταία 30 χρόνια, ενώ υπάρχουν περιοχές, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα όπου
η αύξηση προσεγγίζει τους 2 βαθμούς. Όπως και στις υπόλοιπες χώρες
του πλανήτη μας, η μεγάλη αυτή αύξηση σε ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα
συνδέεται με την ολοένα αυξανόμενη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου στην
ατμόσφαιρα του πλανήτη. Χωρίς μέτρα που θα οδηγήσουν σε δραστικό
περιορισμό των εκπομπών, η θερμοκρασία μπορεί να παρουσιάσει δραματικές
αποκλίσεις από τις κανονικές τιμές: υπάρχουν εκτιμήσεις κλιματικών μοντέλων
σύμφωνα με τις οποίες αν συνεχίσουμε την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου με τον
ίδιο ρυθμό, η απόκλιση της θερμοκρασίας σε παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να
ξεπεράσει τους 3-4 βαθμούς πάνω από τα επίπεδα της θερμοκρασίας της
προβιομηχανικής περιόδου. Μια τέτοια απόκλιση θα προκαλούσε τεράστια οικολογική
καταστροφή με συνέπειες που θα άλλαζαν πολύ σημαντικά τις ζωές μας.
Διαβάζουμε ολοένα και συχνότερα ότι η Μεσόγειος είναι
«κλιματικό hotspot». Η χώρα μας έχει επίσης τον υψηλότερο στην ΕΕ βαθμό
τρωτότητας απέναντι σε ρίσκα καταστροφών με βάση τους σχετικούς δείκτες
του Joint Research Center της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Πόσο
συνειδητοποιημένοι και έτοιμοι είμαστε ως κράτος και κοινωνία να
αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής;
Η Ευρώπη και η Μεσόγειος είναι πραγματικά ένα κλιματικό hotspot. Η
Ευρώπη, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή υπηρεσία Copernicus, είναι η ήπειρος η οποία
θερμαίνεται με τον μεγαλύτερο ρυθμό από όλες τις άλλες ηπείρους του πλανήτη
μας, έχοντας ήδη φθάσει το 2023 σε μέση θερμοκρασία υψηλότερη κατά 2,3 βαθμούς
από τη θερμοκρασία της προβιομηχανικής περιόδου. Το ίδιο δυστυχώς ισχύει και
για τη Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα, η αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης έντονων και
ακραίων καιρικών φαινομένων τοποθετούν τη Μεσόγειο (και τη χώρα
μας) σε πολύ υψηλό επίπεδο τρωτότητας.
Η συστηματική καταγραφή των έντονων καιρικών φαινομένων στην Ελλάδα, η
οποία πραγματοποιείται από την επιστημονική μας ομάδα στο Εθνικό Αστεροσκοπείο
Αθηνών, καταδεικνύει πολύ σημαντική αύξηση του αριθμού των φαινομένων αυτών
μέσα στις δύο τελευταίες δεκαετίες. Οι επιπτώσεις στη υγεία, στην αγροτική
παραγωγή, στο τουρισμό (για να αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιους τομείς που
επηρεάζονται περισσότερο) είναι ήδη εμφανείς, όπως θα συζητήσουμε και στο
δεύτερο μέρος αυτής της συνέντευξης.
