Β´ Χαιρετισμοί της Θεοτόκου: «Χαίρε της Τριάδος τους μύστας φωτίζουσα» (Μητροπολίτου Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ)

Η Κυριακή της Ορθοδοξίας προβάλλει την ορθόδοξη διδασκαλία και πίστη, για να ενισχύσει το φρόνημα του πιστού λαού και να τιμήσει τους αγωνιστές αγίους, μάρτυρες και ομολογητές. Είναι, όμως, απαραίτητο ο ορθόδοξος χριστιανός να είναι γνώστης της πίστεως, να γνωρίζει τα δόγματα της Εκκλησίας και να τα εφαρμόζει στη ζωή του. Η γνώση και η αποδοχή μέσω του βιώματος είναι απαραίτητη για τη σωτηρία κάθε ανθρώπου. Για να σωθούμε, όμως, πρέπει να γνωρίσουμε την αλήθεια.

Ο Χριστός είπε: «εγώ γι’ αυτό γεννήθηκα και γι’ αυτό ήλθα στον κόσμο, για να φανερώσω την αλήθεια· όποιος αγαπάει την αλήθεια καταλαβαίνει τα λόγια μου».[1]Σε άλλο σημείο ο Κύριος λέει: «εγώ είμαι η αλήθεια...κανείς δεν έρχεται προς τον Πατέρα παρά δι’ εμού».[2] Όταν ο Φίλιππος απευθύνθηκε στο Χριστό και του είπε «Δείξε μας τον Πατέρα σου και αυτό μας αρκεί», ο Χριστός του απάντησε: «Δεν πιστεύεις πως εγώ είμαι αχώριστος από τον Πατέρα και ο Πατέρας από μένα; ...καιαν δεν πιστεύεις στο λόγο μου, πίστεψε εξαιτίας των ίδιων μου των έργων».[3]

Από τα παραπάνω χωρία καταλαβαίνουμε πως ο Χριστός είναι πρώτον αλήθεια και δεύτερον πως ο Πατέρας και ο Υιός είναι ένα και το αυτό. Μόνο ο Χριστός μπορεί ναμας οδηγήσει στον ουράνιο Πατέρα για να μας καταστήσει μετόχους της ζωής τουΧριστού. «Η χάρις και η αλήθεια ήλθον δια του Ιησού Χριστού».[4] Αυτήν την αλήθεια,όμως, δεν μπορούσαν να την κατανοήσουν ούτε οι ίδιοι οι μαθητές Του μέχρι τηστιγμή της Αναλήψεως του Χριστού, που ο Πατέρας έστειλε δια του Υιού το «Πνεύματης αληθείας». Αυτό το Άγιο Πνεύμα, σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού, θα μαςοδηγήσει σε όλη την αλήθεια.[5] Επειδή, λοιπόν, το κυριότερο δόγμα της Πίστεώς μαςείναι η αλήθεια περί της Αγίας Τριάδος, γι’ αυτό και θα αναφερθούμε στο σχετικόστίχο των Β´ Χαιρετισμών στον οποίο η Παναγία εξυμνείται ως «της Τριάδος τουςμύστας φωτίζουσα».

Η πίστη στην Αγία Τριάδα είναι, κυρίως, χριστιανική αποκάλυψη. Μια αποκάλυψηπου ξεκινά από τη Δημιουργία και καταγράφεται στη Γένεση και δε θα σταματήσειποτέ να φανερώνεται στον κόσμο. Στο βιβλίο της Γενέσεως, στις πρώτες σελίδες πουαναφέρεται η Δημιουργία του κόσμου, ο Θεός-Πατέρας και Δημιουργός επικοινωνεί,συνδιασκέπτεται και συναποφασίζει για τη Δημιουργία, καθώς χρησιμοποιείπληθυντικό αριθμό λέγοντας «Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ομοίωσιν».[6] Επίσης, η Αγία Τριάδα αποκαλύπτεται και πάλι στη Βάπτιση του Κυρίουστον Ιορδάνη, όπως μας το αναφέρει και το απολυτίκιο της εορτής «η της Τριάδοςεφανερώθη προσκύνησις».

Η τελευταία Εντολή του Χριστού που δόθηκε στους αγίους Αποστόλους ήταν:«Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα τουΠατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάνταόσαενετειλάμην υμίν· και ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμί πάσας τας ημέρας έως της συντελείαςτου αιώνος».[7] Με το να τους προτρέψει να βαπτίζουν τους ανθρώπους όχι «σταονόματα», αλλά «εις το όνομα»,προσδιόρισε την μονάδα και το αδιαίρετο της ΜίαςΦύσεως ή Ουσίας της Αγίας Τριάδος. Ταυτόχρονα, όμως διακήρυξε την Τριάδα τωνΥποστάσεων ή Προσώπων στη Μία Θεότητα.[8]

Ο Απόστολος Παύλος, κλείνοντας την Β´ προς Κορινθίους Επιστολή τουπροσεύχεταιλέγοντας: «Η χάρις του Κυρίου Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και η κοινωνίατου Αγίου Πνεύματος μετά πάντων υμών».[9] Διακηρύσσει μ’ αυτόν τον τρόπον τοΔόγμα της Αγίας Τριάδος. Ο Παύλος θέτει τα Ονόματα της Αγίας Τριάδος σεδιαφορετική τάξη και όχι σύμφωνα με εκείνη που ο Χριστός χρησιμοποίησε στοΜατθαίο (28:19-20), δηλώνοντας ότι η τάξη των Ονομάτων δεν σημαίνει διαφοράτης Φύσεως ή Δυνάμεως ή Αρχής των Προσώπων της Αγίας Τριάδος, αλλάδιακηρύσσει την ισότητα των Υποστάσεων ή Προσώπων της Μιάς Θεότητας.[10] Και,πάλι, σ’ άλλες περιπτώσεις αναφέρεται στη Χάρη που εκπηγάζει από τον Κύριο, ήαπό το Άγιο Πνεύμα, ή από τον Πατέρα, και μ’ αυτό τον τρόπο αποδεικνύει ότι δενΤους θέτει σύμφωνα με κάποιο βαθμό, διότι η Φύση και η Ουσία της Αγίας Τριάδοςείναι κοινή και για τα τρία Πρόσωπα.

Για μας τους χριστιανούς ο Θεός μας είναι τριαδικός και για να Τον αποδεχθείς, ναΤον γνωρίσεις και να Τον πιστέψεις πρέπει να αφήσεις το Άγιο Πνεύμα να σε φωτίσειμε την αλήθεια. Αυτό θέλει να μας πει ο υμνογράφος του Ακαθίστου Ύμνου με τηνέκφραση «Χαίρε της Τριάδος τους μύστας φωτίζουσα». Η Αγία Τριάδα είναι μυστήριοκαι δεν προσεγγίζεται με τη φιλοσοφία, ούτε ερευνάται με τη σκέψη, διότιη θεότητα ξεπερνάειτην ανθρώπινη διανόηση. Ο Θεός μόνο αποκαλύπτεται καιαποκαλύπτεται διά του Αγίου Πνεύματος.

Ο σημερινός στίχος μας δίνει τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε την ορθόδοξηδιδασκαλία για την Αγία Τριάδα, αυτό που η θεολόγοι λένε τριαδολογικό δόγμα,έτσιόπως καθιερώθηκε από την Α´ και Β´ Οικουμενική Σύνοδο.[11]Το τριαδικό δόγμα, που είναι μυστήριο ασύλληπτο από την ανθρώπινη σκέψη,διατυπώνεται συνοπτικά ως εξής:Ο Θεός είναι ένας και μόνος κατά την ουσία, αλλά τριαδικός κατά την υπόσταση. ΟΘεός, δηλαδή, είναι τρισυπόστατος, Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Όταν λέμε«ουσία» εννοούμε τη φύση και όταν λέμε «υπόσταση», εννοούμε τα πρόσωπα. Οιτρεις αυτές υποστάσεις δεν πρέπει να θεωρηθούν σαν απλές όψεις ή μορφές τηςθεότητας, ώστε ο ένας Θεός να αποκαλύπτεται άλλοτε ως Πατέρας, άλλοτε ως Υιόςκαι άλλοτε ως Άγιο Πνεύμα. Ούτε, πάλι, τα πρόσωπα αυτά είναι από διαφορετικήουσία ώστε να υπάρχουν τρεις Θεοί. Μία και μόνη Θεία ουσία και Θεότητα υπάρχει,άναρχη, άκτιστη (αδημιούργητη), άυλη, αμετάβλητη, αδιαίρετη, παντοδύναμη,τέλεια. Συγχρόνως,όμως, ολόκληρη η μία Θεία ουσία υπάρχει στα τρία θείαπρόσωπα, χωρίς σύγχυση και χωρίς διαίρεση. Ούτε, λοιπόν, τρεις θεοί υπάρχουν,ούτε τα τρία πρόσωπα συγχέονται σε ένα. Και ενώ είναι και τα τρία πρόσωπαομοούσια και έχουν τις ίδιες ιδιότητες διακρίνονται το ένα από το άλλο σε τούτο: ΟΠατέρας είναι αγέννητος, ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμαεκπορεύεται από τον Πατέρα αιωνίως. Σε κάθε ενέργεια του Θεού προς τα έξω,δηλαδή προς τον κόσμο, συμμετέχουν και τα τρία πρόσωπα, αλλά το καθένα με τηδική του τάξη.

Πιο αναλυτικά ο τριαδικός Θεός περιγράφεται ως «Τρισυπόστατη Μονάδα» η οποίαφανερώνεται με ενέργειες και έργα στην κτίση και την ιστορία. Έχει μεν τρίαπρόσωπα, αλλά αυτά τα τρία πρόσωπα δεν αποτελούν τρεις χωριστούς Θεούς,αλλιώς ο Χριστιανισμός δε θα ήταν μονοθεϊστική αλλά τριθεϊστική θρησκεία. Κατάτο δόγμα, ο λόγος που ο τριαδικός Θεός είναι ένας αν και με τρεις υποστάσεις είναιη απουσία χώρου και χρόνου. Επειδή, όμως, ο χώρος και ο χρόνος είναιδημιουργήματα του Θεού, ο Θεός δεν υπόκειται σε αυτούς, καθώς ουδεμία σχέσηυπάρχει μεταξύ κτιστού και ακτίστου. Έτσι έχουμε το μυστήριο (ακατάληπτο για τουςανθρώπους) της Τρισυπόστατης Μονάδας.

Ο Ένας και Μοναδικός Θεός έχει τρεις υποστάσεις ή πρόσωπα, ο Πατήρ, ο Υιός καιτο Άγιο Πνεύμα. Ο Πατήρ αποτελεί την Αιτία της Θεότητος.

Τα τρία πρόσωπα αυτά ή αλλιώς υποστάσεις, έχουν μοναδικές και αμεταβίβαστεςιδιότητες που προκύπτουν από τις αιώνιες (χωρίς χρονική αρχή) σχέσεις τους.Ταυτόχρονα έχουν μία ουσία ή φύση, αλλά κάθε μία από αυτές ως υπόσταση δενταυτίζεται με την ουσία της θεότητος και έτσι ο Πατήρ είναι η αιτία της υπάρξεωςτων υποστάσεων του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, αλλά όχι και της ουσίας και τωνενεργειών αυτών, με τα οποία κοινωνεί.

Η Αγία Τριάδα για την οποιαδήποτε ανθρώπινη ύπαρξη αδύνατο να κατανοηθείπλήρως, πόσο μάλλον να εξηγηθεί. Ο Θεός είναι απείρως μεγαλύτερος από μας,επομένως, δεν χρειάζεται να περιμένουμε να είμαστε σε θέση να τονκατανοήσουμεπλήρως. Η Βίβλος διδάσκει ότι ο Πατέρας είναι Θεός, ότι ο Υιός είναι Θεός και ότι τοΆγιο Πνεύμα είναι Θεός. Αν και μπορούμε να κατανοήσουμε κάποιες σχέσεις μεταξύτων διαφορετικών προσώπων της Αγίας Τριάδας, εν τούτοις η Αγία Τριάδα είναιακατανόητη στον ανθρώπινο νου. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι εκείνο δεν είναιαλήθεια ή ότι δεν βασίζεται στη διδασκαλία της Βίβλου.

Η αιώνια σχέση των τριών προσώπων ή υποστάσεων αποσαφηνίζεται με τρειςβασικές προϋποθέσεις:

α) Αίτιο του τρόπου ύπαρξης της Τριάδας καθεαυτής είναι μόνο ο Πατέρας,

β) Ο Πατέρας γεννά τον Υιό και εκπορεύει το Άγιο Πνεύμα χωρίς όμως ναυπάρχειχρονική διαφορά ύπαρξης των τριών,

γ) Οι τρεις υποστάσεις (ή αλλιώς, πρόσωπα), υπάρχουν άχρονα και αιώνια ωςεκδήλωση μιας ουσίας και φύσης.

Αυτό σημαίνει ότι στην Αγία Τριάδα υπάρχει:

α) Ένα αίτιο,

β) Ταυτότητα ουσίας (τα πρόσωπα είναι ομοούσια), και

γ) Ετερότητα των υποστάσεων ή προσώπων.

Το ένα αίτιο και η μία ουσία εξηγούν το γιατί ο θεός είναι ένας και η ετερότητα τωνυποστάσεων εξηγεί το γιατί ο Θεός είναι τρισυπόστατος. Έτσι στην ορθόδοξηθεολογία γίνεται αντιληπτό πως έχουμε διαχωρισμό κοινών ιδιοτήτων καιακοινωνήτων, με τις κοινές να βρίσκονται πλήρως και στις τρεις υποστάσεις όπως ηενέργεια, η βούληση και των ακοινωνήτων δηλαδή των χαρακτηριστικών πουεμπεριέχονται μόνο σε κάθε μια υπόσταση αποκλειστικώς όπως το αναίτιο, τοαίτιοδια του γεννάσθαι, το αίτιο δια του εκπορεύεσθαι, το αγέννητο, το γεννητό,τοεκπορευτό. Γι’ αυτό και οι υποστατικές ιδιότητες ονομάζονται και τρόποιυπάρξεωςτου Θεού.

Την ετερότητα των υποστάσεων συνιστά το γεγονός ότι:

α) Ο Πατέρας είναι αγέννητος

β) Ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα (άχρονα)

γ) Το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα.

Οι παραπάνω ιδιότητες, ονομάζονται «υποστατικά ιδιώματα» και κάθε ιδίωμαανήκει στην ιδιαίτερη υπόσταση και μόνο.

Κάθε Πρόσωπο, στην επαφή του με τον κόσμο και την ιστορία, δηλαδή στα πλαίσιατης Θείας Οικονομίας, επιτελεί ένα ιδιαίτερο έργο:

α) Ο Πατέρας, πραγματώνει τη δημιουργική και απολυτρωτική ενέργεια, είναι ηαρχική αιτία,

β) Ο Υιός πραγματώνει το έργο της φανέρωσης, της άσαρκης και της ένσαρκηςπαρουσίας του στην κτίση και την ιστορία για τη σωτηρία του ανθρώπου,

γ) Το Άγιο Πνεύμα διενεργεί την τελείωση του δημιουργικού και απολυτρωτικούέργου.

Η Αγία Τριάδα αποτελεί για τον Χριστιανισμό την αρχετυπική κοινότητα μεταξύπροσώπων, στην οποία η αγάπη είναι όχι απλά στοιχείο, αλλά το ίδιο το αίτιο τηςύπαρξής της (πλην του Πατέρα, ο οποίος δεν έχει αρχή και αιτία).

Αυτήν την ευκαιρία της κατά το δυνατόν γνώσης του Θεού και της Αγίας Τριάδος μαςτην φανέρωσε ο ενανθρωπήσας Κύριός μας, Τον οποίο μας έφερε στον κόσμο ωςτέλειο Θεό και ως τέλειο Άνθρωπο η Υπεραγία Θεοτόκος μας. Γι’ αυτό και μέσα στηνακολουθία των Χαιρετισμών προς το πανάγιο πρόσωπό της υπάρχουν και δογματικοίστίχοι της πίστεώς μας.

Μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ

Β´ Χαιρετισμοί, 29 Μαρτίου 2024

____________

Υποσημειώσεις:

[1] Ιωάν. 18:37

[2] Ιωάν. 14:5-7

[3] Ιωάν. 14:8-11

[4] Ιωάν. 1:17

[5] Ιωάν. 16:122

[6] Γεν. 1:26.

[7] Ματθ. 28:19-20.

[8] Αμβροσίου, De Spiritus Sanctus, I, κεφ. 3, § 40, Migne, P.L., 16, 742. Αυγουστίνου, Μigne, P.L., 35, 1429.

[9] Β΄ Κορ. 13:14 και Φιλ. 2:1.

[10] Θεοδωρήτου Κύρου, «Εισαγωγή», Migne, P.G., 82, 457.3

[11] Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, «Η περί του Τριαδικού Θεού διδασκαλία», Κ´ Λόγος «Περί Δόγματος και Καταστάσεως τωνΕπισκόπων».

- Γρηγορίου Νύσσης, «Περί τῆς Θεότητος τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», ΕΠΕ τόμος 10.

- Ιωάννου του Δαμασκηνού, «Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου Πίστεως», Α´ (8) 8. Μigne P.G, Ρ.Ο. 94, 808-833.

- Ιωάννη Καρμίρη, «Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της ΟρθοδόξουΚαθολικής Εκκλησίας», τόμ. Α', 2η έκδ., Αθήνα 1960.

- Βλασίου Ιω. Φειδά, «Εκκλησιαστική Ιστορία – Απ’ αρχής μέχρι την Εικονομαχία»,τόμ. Α´, 3η έκδ., Αθήνα 2002

- Ανδρέα Θεοδώρου, «Ιστορία των Δογμάτων - τόμ. 1ος, μέρος 2ον, Η ιστορία του δόγματος από της εποχής των Απολογητών μέχριτου 318 μ.Χ.», εκδ. Γρηγόρης, Αθήνα, 1978.

- «Η Δευτέρα οικουμενική σύνοδος επί τη 1600στή επετείω αυτής», Ιωάννου Καρμίρη, Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών.

Εικόνα: Η φιλοξενία του Αβραάμ, Γ. Κόρδη.