Το βραβείο εμπνεύστηκε ο
Άλφρεντ Μπέρναρντ Νόμπελ, χημικός από τη Σουηδία (1833-1896). Αυτός εφηύρε τη
δυναμίτιδα και αργότερα τη βαλλιστίτιδα, εκρηκτικό που χρησιμοποιείται για τη
γόμωση των όλμων.
Από τις ευρεσιτεχνίες καθώς
και από άλλες πρωτοβουλίες του στο βιομηχανικό τομέα δημιούργησε μια τεράστια
περιουσία, την οποία δώρισε το 1895 σ' ένα ίδρυμα, με σκοπό να απονέμει κάθε
χρόνο πέντε βραβεία σ' εκείνους που πρόσφεραν τις σημαντικότερες υπηρεσίες στην
ανθρωπότητα στους τομείς της χημείας, της ιατρικής ή φυσιολογίας, της
λογοτεχνίας, της φυσικής και της προαγωγής των καλών σχέσεων μεταξύ των λαών
(βραβείο ειρήνης).
Όρισε επίσης ότι τα τέσσερα
πρώτα βραβεία θα απονέμονταν από σουηδικά ιδρύματα, ενώ εκείνο για την ειρήνη
από μια επιτροπή εκλεγμένη από το νορβηγικό Κοινοβούλιο. Δεν ξέρουμε ποιος
είναι ο λόγος αυτής της επιλογής.
Από το 1814 η Σουηδία και η
Νορβηγία ενώθηκαν σ' ένα βασίλειο, αλλά στα τέλη εκείνου του αιώνα οι Νορβηγοί
επεδίωκαν την απόσχιση.
Ίσως ο Νόμπελ πίστευε ότι μ'
αυτό τον τρόπο θα βοηθούσε στην ειρηνική διευθέτηση του προβλήματος. Κάθε
Οκτώβριο γίνονται γνωστά τα ονόματα των νικητών.
Η απονομή των βραβείων στη Στοκχόλμη και στο
Όσλο γίνεται στις 10 Δεκεμβρίου, επέτειο του θανάτου του Νόμπελ.
Το πρώτο βραβείο απονεμήθηκε
το 1901. Το 1968 η Τράπεζα της Σουηδίας θέσπισε ένα επιπλέον βραβείο για την
οικονομία, το οποίο ονομάστηκε Βραβείο στη Μνήμη του Νόμπελ και απονέμεται μαζί
με τα υπόλοιπα.
