Την αναζητούμε στους άλλους, σε
εξωτερικά ερεθίσματα, σε πρόσκαιρες χαρές, όμως η ευτυχία συνήθως δημιουργείται
μέσα μας. Μήπως η ευτυχία λοιπόν δεν είναι «αυτό που περιμένουμε να ‘ρθεί»,
όπως λέει και το τραγούδι. αλλά πηγάζει από μέσα μας;
Μπορεί η καλή μας διάθεση, το κέφι, η ενεργητικότητά μας, η ευτυχία μας ακόμη να καθορίζονται από χημικές ουσίες; Φυσικά, εξηγούν οι ειδικοί. Αλλά όχι από αυτές που φανταζόμαστε. Οι χημικές ουσίες που εκκρίνονται στον οργανισμό μας (ορμόνες, νευροδιαβιβαστές) φαίνεται – μεταξύ άλλων – να παίζουν και σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των συναισθημάτων, τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών. Ας δούμε, λοιπόν, ποιες είναι αυτές οι ουσίες που επηρεάζουν ή και διαμορφώνουν κατά κάποιον τρόπο τη διάθεσή μας.
«Ουσίες» που μας κάνουν
χαρούμενους
Η ωκυτοκίνη θεωρείται
ότι έχει αγχολυτική δράση και είναι γνωστή ως η ορμόνη της εμπιστοσύνης, της
αγάπης και της αγκαλιάς. Γνωστή κυρίως επειδή είναι μία από τις σημαντικότερες
ορμόνες της γαλουχίας και ενισχύει τη σχέση της μητέρας με το μωρό, έχει θέση
σε όλες τις σχέσεις μας, ερωτικές και φιλικές, και στη δημιουργία θετικών
συναισθημάτων που πηγάζουν από αυτές.
Η ντοπαμίνη είναι
συνώνυμη με την ευφορία. Η απελευθέρωσή της και η ενεργοποίηση του κυκλώματος
ανταμοιβής του εγκεφάλου, που ενεργοποιείται με όλα όσα μας προκαλούν έντονη
ευχαρίστηση (π.χ. έρωτας, σεξ, σοκολάτα) αλλά και με όλα όσα μας προκαλούν
εθισμό, π.χ. ναρκωτικά, αλκοόλ, τσιγάρο κ.λπ., παίζει βασικό ρόλο στη χαρά και
στην ευχαρίστηση που παίρνουμε από το περιβάλλον και τη ζωή μας.
Η σεροτονίνη επηρεάζει
τη διάθεση, τη μνήμη, το πώς νιώθουμε. Ο νευροδιαβιβαστής αυτός και οι
εναλλαγές των επιπέδων του είναι γνωστό ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε
διάφορες καταστάσεις, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η κατάθλιψη και η
αγχώδης διαταραχή.
Οι ενδορφίνες, γνωστές και ως
τα φυσικά παυσίπονα του οργανισμού μας, είναι νευροπεπτίδια, που παράγονται
μετά τη γυμναστική αλλά και από άλλες ευχάριστες δραστηριότητες. Μας ηρεμούν,
γεννούν αίσθημα ευδαιμονίας, βελτιώνουν τη διάθεση και αντιμάχονται το στρες.
Ο ρόλος των ορμονών του φύλου
Όπως όλοι γνωρίζουμε, στις
γυναίκες οι βασικές ορμόνες του φύλου είναι τα οιστρογόνα, που παράγονται από
τις ωοθήκες και στους άνδρες είναι η τεστοστερόνη, που παράγεται από τους
όρχεις. Τόσο οι γυναίκες παράγουν ανδρογόνα σε μικρές ποσότητες όσο και οι
άνδρες οιστρογόνα σε αντίστοιχα χαμηλά επίπεδα. Τα επίπεδα των οιστρογόνων
διακυμαίνονται φυσιολογικά στη διάρκεια του κύκλου και της εγκυμοσύνης και
πέφτουν δραματικά κατά την εμμηνόπαυση. Όταν τα οιστρογόνα βρίσκονται σε
ικανοποιητικά επίπεδα οι γυναίκες έχουν καλύτερη διάθεση, περισσότερη ενέργεια
και ευεξία, ενώ αντίθετα όταν τα οιστρογόνα είναι χαμηλά (π.χ. λόγω
προεμμηνορυσιακού συνδρόμου, εμμηνόπαυσης, λοχείας) οι γυναίκες νιώθουν
περισσότερη δυσθυμία, εκνευρισμό και κακή διάθεση. Αντίστοιχα με τα οιστρογόνα
και η τεστοστερόνη όταν βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα μπορεί να κάνει τους άνδρες
πιο δύσθυμους, εκνευρισμένους, χωρίς διάθεση, χαμηλή λίμπιντο και ενεργητικότητα.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω
αναρωτιόμαστε πιθανώς αν θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι ώστε να επηρεάσουμε τα
επίπεδα των ουσιών αυτών στον οργανισμό μας με στόχο να νιώθουμε πιο
χαρούμενοι, ενεργητικοί και με καλύτερη διάθεση. Υπάρχουν κάποιες θεωρίες ή και
επιστημονικές ενδείξεις σε άλλες περιπτώσεις ότι κάποια από τα παρακάτω θα
μπορούσαν να έχουν θετική επίδραση. Ετσι είναι σκόπιμο να προσπαθήσουμε να:
* Γελάμε. Θεωρείται ότι το γέλιο
μπορεί να συμβάλει στην παραγωγή χημικών ουσιών που μας ανεβάζουν τη διάθεση,
αλλά και στον περιορισμό ουσιών που σχετίζονται με το στρες. Ειδικά μπαίνοντας
σε έναν συνεχή κύκλο γέλιου, η διάθεσή μας γίνεται ακόμη καλύτερη.
*Ασκούμαστε. Εχουμε κατά καιρούς
διαβάσει και ακούσει πως η σωματική άσκηση βοηθά στην αύξηση των ενδορφινών και
κατ’ επέκταση βοηθά στη βελτίωση της διάθεσής μας, στη χαλάρωση και στην ευεξία
μας. Πολλές έρευνες έχουν επιβεβαιώσει αυτή τη θετική επίδραση της γυμναστικής
όχι μόνο στο σώμα μας αλλά και στο πνεύμα και στην ψυχή μας.
*Αφηνόμαστε στη θεραπευτική
ιδιότητα του ήλιου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αυξημένα ποσοστά μελαγχολίας,
κατάθλιψης, ακόμη και αυτοκτονιών στη Βόρεια Ευρώπη οφείλονται έως έναν βαθμό
και στην έλλειψη ηλιοφάνειας. Αντίθετα, η έκθεση στο ηλιακό φως αυξάνει τις
ενδορφίνες και κατ’ επέκταση βοηθά στη βελτίωση της διάθεσης, αλλά και της
ποιότητας του ύπνου.
* Κάνουμε ό,τι μας προκαλεί
ευχαρίστηση. Οι ειδικοί θεωρούν ότι ακόμη και η θύμηση ευχάριστων εμπειριών,
και ακόμη περισσότερο η ενασχόληση με ευχάριστα χόμπι, η παρέα με τους φίλους
και τους αγαπημένους μας, το να ακούμε μουσική, το σεξ, αλλά και όποια άλλη
ευχάριστη ενασχόληση θα επηρεάσουν τη χημική ισορροπία του οργανισμού μας και
θα μας φτιάξουν τη διάθεση.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την
κυρία Χριστίνα Δάλλα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Φαρμακολογίας, Ιατρική Σχολή,
ΕΚΠΑ, πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας για τις Νευροεπιστήμες.
Κληρονομικότητα: Τι να ρωτήσουμε
τους γονείς μας
Τα όσα έχουμε κληρονομήσει από
τους γονείς μας δεν είναι μόνο αυτά που βλέπουμε με την πρώτη ματιά, αλλά και
πολλά άλλα που μπορεί να καθορίσουν την κατάσταση της υγείας μας όσο
μεγαλώνουμε και για τα οποία, αν τα γνωρίζουμε, μπορούμε να πάρουμε τα
κατάλληλα μέτρα ώστε να προλάβουμε δυσάρεστες καταστάσεις.
Μια απλή ματιά στον καθρέφτη αρκεί
για να αναγνωρίσουμε τα όσα – εκ πρώτης όψεως – έχουμε κληρονομήσει από τους
γονείς μας: το χρώμα των ματιών μας, τα πιθανώς πεταχτά μας αφτιά, το σχήμα του
προσώπου μας, τη γαμψή μας μύτη, το ύψος μας, το μικρό ή μεγαλύτερο στήθος μας
κ.ά., τα οποία μας κάνουν να φαινόμαστε περισσότερο ή λιγότερο όμορφοι στα
μάτια των γύρω μας.
Σκόπιμο είναι όμως να διερωτηθούμε
μήπως έχουμε κληρονομήσει και άλλα χαρακτηριστικά από τους γεννήτορές μας, τα
οποία πιθανώς δεν είναι ορατά απλά και μόνο κοιτάζοντας τον εαυτό μας στον
καθρέφτη επειδή δεν σχετίζονται τόσο με την εμφάνισή μας όσο με την υγεία μας
και την κατάσταση του οργανισμού μας τώρα αλλά και στο μέλλον.
Έτσι, χρειάζεται να ρωτήσουμε τη
μητέρα μας και τον πατέρα μας ώστε να γνωρίζουμε όσο περισσότερα γίνεται σε
σχέση με τη γενετική μας κληρονομιά και τις πιθανότητες να εμφανίσουμε ανάλογα
προβλήματα με εκείνα των γονιών μας στο μέλλον, όπως για παράδειγμα αυξημένη
πίεση, προβλήματα με την καρδιά μας, περιοδοντίτιδα, φαλάκρα κ.λπ. Όσο
περισσότερα ξέρουμε τόσο καλύτερα, γιατί θα έχουμε την ευκαιρία να τα
αντιμετωπίσουμε εγκαίρως.
Φταίνε
μόνο τα γονίδια ή και άλλοι παράγοντες;
Πολύ λίγες είναι οι ασθένειες που
προκύπτουν εξαιτίας ενός και μόνου γονιδίου που κληρονομήσαμε από τους γονείς
μας (π.χ. μεσογειακή αναιμία, κυστική ίνωση κ.ά.). Οι περισσότερες είναι
αποτέλεσμα ενός συνδυασμού μεταξύ των γονιδίων που κληρονομούμε από τους γονείς
μας, περιβαλλοντικών παραγόντων αλλά και του τρόπου ζωής μας, όπως η διατροφή
μας, η άσκηση που κάνουμε – ή δεν κάνουμε –, το αν πίνουμε αλκοόλ, αν
καπνίζουμε κ.λπ. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα καρδιαγγειακά
προβλήματα, για την εκδήλωση των οποίων παίζει μεν ρόλο η γενετική μας
προδιάθεση, αλλά επίσης και οι συνήθειές μας, για παράδειγμα το κάπνισμα, το
αλκοόλ, η έλλειψη άσκησης, η δίαιτα που ακολουθούμε κ.ά. – στη συγκεκριμένη
περίπτωση, η γνώση της κληρονομικής μας προδιάθεσης είναι δύναμη, καθώς μπορεί
να μας βοηθήσει να τροποποιήσουμε τη ζωή μας ώστε να μην επιβαρύνουμε κι άλλο
την εγγενή μας τάση.
-Τι να
ρωτήσω τη μητέρα μου;
Αν
εμφάνισε ποτέ κάποιο πρόβλημα στο στήθος της ή/και στις ωοθήκες της
Αν και γενικά ο καρκίνος δεν είναι
κληρονομική ασθένεια αλλά σχετίζεται κυρίως με τις περιβαλλοντικές συνθήκες και
τις συνήθειες του ατόμου, σε κάποιες περιπτώσεις, όπως είναι κυρίως οι
κακοήθειες του μαστού και των ωοθηκών, του παχέος εντέρου, του προστάτη αλλά
και το μελάνωμα, μπορεί να υπάρχει και κληρονομικότητα. Ετσι, αν ένας ή
περισσότεροι συγγενείς μας έχουν παρουσιάσει κάποιο από αυτά τα είδη καρκίνου,
ειδικά σε νεαρή ηλικία, τότε μπορεί να υπάρχει κάποια κληρονομική προδιάθεση
και είναι σκόπιμο να διερευνήσουμε την πιθανότητα αυτή και βέβαια σε καμία
περίπτωση να μην αμελούμε τις τακτικές προληπτικές εξετάσεις.
Πότε
μπήκε στην εμμηνόπαυση
Η ηλικία που μπήκε η μητέρα μας
στην εμμηνόπαυση, αλλά και οι υπόλοιπες γυναίκες στην οικογένειά μας, είναι
πιθανό – χωρίς να είναι βέβαιο φυσικά – να σχετίζεται με το πότε θα μπούμε και
εμείς στην εμμηνόπαυση. Σημαντικό είναι να έχουμε υπ’ όψιν μας αυτό το
ενδεχόμενο ώστε, αν θέλουμε, να οργανώσουμε τον οικογενειακό μας
προγραμματισμό.
Αν είχε
πρόβλημα με το κυκλοφορικό της
Οι ευρυαγγείες και οι κιρσοί
υποδηλώνουν ότι μπορεί να υπάρχουν προβλήματα με την κυκλοφορία του αίματος τα
οποία εκδηλώνονται με τέτοια συμπτώματα. Χρήσιμο είναι όταν έχουμε τέτοια
κληρονομικότητα να είμαστε προσεκτικοί και να αποφεύγουμε την ορθοστασία, την
πολλή ζέστη, τον ήλιο, τα ψηλά τακούνια και να φοράμε ειδικά καλσόν, στην
εγκυμοσύνη, στα ταξίδια κ.α., αν μας τα συστήσει ο γιατρός.
Μήπως
είχε οστεοπόρωση ή είχε πάθει κάποιο σοβαρό κάταγμα
Μερικές φορές η οστεοπόρωση
γίνεται αντιληπτή επειδή προκύπτει κάποιο σοβαρό κάταγμα. Σε κάθε περίπτωση η
οστεοπόρωση παρουσιάζει κληρονομικότητα και όταν μια μητέρα υποφέρει από
οστεοπόρωση η κόρη της έχει πολλές πιθανότητες να εμφανίσει και εκείνη την
ασθένεια. Σε κάθε περίπτωση είναι πάντως καλό να φροντίζουμε να παίρνουμε το
απαραίτητο ασβέστιο από τη διατροφή μας, να ασκούμαστε και να αποφεύγουμε το
κάπνισμα και το αλκοόλ που μπορεί να επιδεινώσουν την κατάσταση.
Αν είχε
κάποια γυναικολογικά προβλήματα
Προβλήματα όπως η ενδομητρίωση,
που εκδηλώνεται με έντονο πόνο κατά τη διάρκεια της περιόδου και με προβλήματα
γονιμότητας, αλλά και οι πολυκυστικές ωοθήκες, που εκφράζονται με ανωμαλίες
στην περίοδο, υπογονιμότητα, αυξημένη τριχοφυΐα, προβλήματα ακμής κ.ά., είναι
κληρονομικά και μπορεί να τα συναντήσουμε στις γυναίκες της ίδιας οικογένειας.
-Τι να
ρωτήσω τον πατέρα μου;
Αν του
έπεσαν τα μαλλιά
Δυστυχώς και η τριχόπτωση – τόσο
από την πλευρά του πατέρα όσο και από της μητέρας – είναι κληρονομική και λίγα
μπορούμε να κάνουμε για να την αποτρέψουμε.
Αν είχε
καρδιαγγειακά προβλήματα
Ειδικά όσων ανθρώπων οι γονείς
έχουν εκδηλώσει καρδιαγγειακά προβλήματα σε νεαρή σχετικά ηλικία, πριν από τα
50-55 δηλαδή, αντιμετωπίζουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν και εκείνοι
με τη σειρά τους αντίστοιχα προβλήματα. Κυρίως όταν πρόκειται για πατέρες και
γιους. Φυσικά αν προσέχουμε τις συνήθειές μας, δηλαδή το κάπνισμα, το αλκοόλ,
τη διατροφή μας, την άσκηση, το βάρος μας, αλλά και δεν αμελούμε τις
προληπτικές εξετάσεις, μπορούμε να μειώσουμε τις πιθανότητες να νοσήσουμε.
-Τι να
ρωτήσουμε και τους δύο;
Μήπως
έπιναν ή υπέφεραν από κατάθλιψη;
Τόσο ο αλκοολισμός, που σύμφωνα με
τους ειδικούς κάποιες φορές υποκρύπτει πρόβλημα κατάθλιψης, όσο και η κατάθλιψη
– αλλά και κάποιες άλλες ψυχικές παθήσεις σε μικρότερο βαθμό – πιθανόν να
επηρεάσουν τα τέκνα. Σκόπιμο είναι σε τέτοια περίπτωση να αποφεύγουμε τη μεγάλη
κατανάλωση αλκοόλ και να βρισκόμαστε σε εγρήγορση σε περίπτωση που υπάρχουν
συμπτώματα που μπορεί να υποδηλώνουν την ύπαρξη κάποιας ψυχικής ασθένειας.
Αν
παρουσίασαν Αλτσχάιμερ
Τα προβλήματα μνήμης και η νόσος
Αλτσχάιμερ παρουσιάζουν και αυτά με τη σειρά τους κληρονομικότητα.
Συγκεκριμένα, έρευνες έχουν δείξει ότι σε οικογένειες στις οποίες και οι δύο
γονείς είχαν διαγνωστεί με Αλτσχάιμερ το 42% των απογόνων εμφάνιζε τη νόσο, και
μάλιστα πριν από τα 70. Αντίθετα, στον γενικό πληθυσμό αυτής της ηλικίας
οι πιθανότητες ανάπτυξης της νόσου είναι πολύ λιγότερες, 1 στις 10.
Αν είχαν
υπέρταση, υπερλιπιδαιμία ή σάκχαρο
Τόσο η υψηλή πίεση όσο και οι
υψηλές τιμές των λιπιδίων και του σακχάρου στο αίμα μπορεί να κληρονομηθούν από
τους γονείς μας και η πιθανότητα να εμφανίσουμε κάποιο από αυτά τα προβλήματα
αυξάνεται όταν δεν προσέχουμε το βάρος μας, τη διατροφή μας και δεν ασκούμαστε.
Η μεσογειακή διατροφή, η άσκηση και οι προληπτικές εξετάσεις θα μειώσουν τις
πιθανότητες να «πέσουμε στην παγίδα» της κληρονομικότητας.
Άλλες
ερωτήσεις
Τα προβλήματα στον θυρεοειδή και
τη λειτουργία του, η πίεση των ματιών (γλαύκωμα), οι ημικρανίες αλλά και
ασθένειες των δοντιών και των ούλων, όπως η τερηδόνα και η περιοδοντίτιδα,
παρουσιάζουν κληρονομικότητα και έτσι, αν έχει παρουσιάσει τέτοιο πρόβλημα ένας
από τους γονείς μας, είναι σκόπιμο να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι ίσως εμφανίσουμε
και εμείς κάτι αντίστοιχο.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τον δρα Αναστάσιο
Σπαντιδέα, κλινικό φαρμακολόγο – παθολόγο.
www.vita.gr
